Schrijven met eilandkoorts
Ron Langenus is geen klinkende naam in de Vlaamse jeugdliteratuur, maar nu en dan komt hij met een verrassend boek op de proppen. Zolas De geheimen, een autobiografische roman over de gelijkenissen tussen een gemeenschap op de Blasketeilanden en een dorp in Mechelen.
"Ierland,
en vooral de Blasketeilanden zijn het mooiste wat er is. Maar er is uiteraard
een groot verschil tussen ergens wonen of dat land bezoeken. Ierland heeft
ook een heel donkere kant, zoals de absolute macht van priesters en bisschoppen,
en de misbruiken die er onvermijdelijk uit voortvloeien."
Toen Ton Langenus in 1982 vanop het schiereiland Dingle
voor het eerst zicht kreeg op de Blasket Islands, was hij er op slag weg van.
Het heeft nog een tijdje geduurd voor hij ze daadwerkelijk kon bereiken met
een kleine boot.. Eenmaal je daar bent, zijn de stormen die kunnen opsteken
werkelijk beangstigend, en ze kunnen je wekenlang verhinderen om terug te
varen.
Een tiental jaar geleden schreef hij zijn eerste boek over
de Blaskets: De verdwijning. Maar door verdere studie van het onderwerp
bleek een vervolg onafwendbaar. Langenus raakte in de ban van de eilanden,
schreef de verhalen van de bewoners op, woonde wekenlang bij hen en maakte
er vrienden.
"Net als Simenon vind ik dat je niet de hele wereld
moet rondreizen om alle facetten van de mensheid te verzamelen. Je vindt die
evengoed terug in één enkel dorp." Langenus wisselt een
documentaireachtige briefwisseling vanuit de eilanden af met het leven in
een dorp bij Mechelen, ten tijde van de jeugdjaren van de schrijver. Zo zie
je dat de besognes van mensen overal een beetje dezelfde zijn, maar dat eilandbewoners
door hun natuurlijke isolatie veel mee op elkaar zijn aangewezen. Berichten
uit de buitenwereld zijn schaars en gekleurd. Veel eilandbewoners trekken
weg en gaan in Amerika werken, als Ierse immigranten die zich verenigen in
Ierse wijken in grote steden.
Ron Langenus vond een mooie manier om zijn eilandverhalen
de lezer voor te schotelen. Een zekere Stephen, grootvader van de schrijver,
heeft jarenlang een correspondentie met Ciaran, een man die hij ontmoette
tijdens een bezoek aan Ierland. De briefwisseling dateert van vele jaren terug,
en wordt door de ik-persoon gelezen na de dood van Gretta, Stephens vrouw.
Zo gaat de verteller terug in de tijd en krijgt hij niet alleen zicht op het
leven van de eilandbewoners, maar ook op een hem onbekende kant van z'n grootvader.
We krijgen alleen de brieven van de Ier te lezen, en daaruit kun je opmaken
dat Stephen veel interesse heeft voor mythes, tradities, leed en gewoontes
van de eilandbewoners. Hij vraagt hen hoe hun leven zich afwikkelt. De antwoorden
zijin vervolgverhalen, Ierse feuilletons over liefdesleven, migratie, armoede,
politiek... in een heel gevoelige stijl. De vriendschap van de Ier voor zijn
verre en eigenlijk nauwelijks bekende vriend is groot en warm. De brieven
aan 'A chara' ('beste vriend') zijn van een onthutsende intensiteit en authenticiteit,
helemaal in de stijl van de beste Ierse vertellers. Ron Langenus mag gerust
zijn: hij is de grote verteller die hij graag wil zijn, hij sleept je heel
overtuigend mee over de Noordzee naar een dorp waar de mist soms wekenlang
niet optrekt.
Het is dus Ron Langenus zelf die de brieven aan zijn grootvader
leest en er zo achter komt dat "wij mensen allemaal alleen (zijn) met
onze diepste Geheimen, die nooit verteld worden". Tussen twee brieven
in krijgt de lezer een reflectie van de schrijver daarop. Hoe meer hij leest,
hoe minder hij zich het hoofd breekt over de onbekende kant van zijn grootvader.
Hij doet zijn eigen jeugd en eigen leefwereld uit de doeken, in dezelfde realistische
stijl als die van de Ierse ik-persoon uit de brieven. Maar het leven van tieners
in Mechelen, of uitweidingen over de visie van de auteur op de wereld, op
opvoeding, op hippies, op eerste liefjes, noem maar op, grijpen veel minder
aan. Het zijn vaak anekdotes en herinneringen die niet ter zake doen en veel
te veel alleen maar getuigenissen zijn van een persoonlijk leven zonder toegevoegde
waarde. De auteur is een beroepsverteller als het de verhalen van iemand anders
betreft. Uit een veelheid van observaties en overleveringen stelt hij een
prachtig verzonnen verhaal samen. Maar zijn eigen jeugd en bekommernissen
kneden tot een verhaal dat meer doet dan platweg weergeven wat er aan de hand
was, blijkt niet zo meteen te lukken. Vooral in de eerste helft van het boek
zijn deze passages hinderlijk. Nadien komt alles op een spitsvondige manier
samen: de familie van de ik-verteller is ooit naar de Verenigde Staten uitgeweken
en is wel eens in Ierland beland. De auteur gaat dan graven in zijn familiegeschiedenis
en ontdekt een roemrijk verleden met geheimen.
Langenus wil verhalen vertellen, en hij deed dat al in een
tiental heel uiteenlopende boeken. De geheimen is een boek "voor
volwassenen en wat oudere jongeren". Maar hij debuteerde in 1987 met
een prentenboek: Waar de zon ondergaat en kreeg daarvoor meteen de
Boekenleeuw (prijs voor het beste Vlaamse jeugdboek). Daarna volgden sprookjesachtige
verhalen zoals De
verliefde prins (met tekeningen van Gerda Dendooven) en het recentere
Paul in de piano. Langenus waagde zich evengoed aan detectiveverhalen.
Misschien is zijn breedlopigheid wel de reden waarom hij redelijk onbekend
bleef: " Het is niet lucratief om steeds voor andere doelgroepen te schrijven,
maar daar trek ik me niets van aan. Ik wil steeds iets anders doen. Als ik
het al eens gedaan heb, hoeft het niet nog eens. En wat echt belangrijk is:
het boek moet voor 100 procent de bomen waard zijn die ervoor moeten sneuvelen."
Zelf zegt hij geen grote lezer te zijn. Hij heeft een aantal favoriete auteurs
wier vakmanschap hij bewondert en wier werk hij steeds herleest, zoals Maarten
Toonder, John Steinbeck en Roald Dahl. "Allemaal niet bon ton, dat besef
ik", voegt hij eraan toe. "Maar, zoals een Ier ooit tegen me zei,
je moet alles drie keer lezen voor je er iets over kunt zeggen. Zo gaat dat
ook met reizen. Ik ben nu al zo'n 40 keer naar Ierland geweest, maar nog steeds
heb ik niet het gevoel het land echt te kennen. Mijn passie voor de Blaskets
bestaat er dan ook in ze echt, grondig te leren kennen."
