Een kersboom vol kleurrijke boeken

Belle Kuijken, Annemie Leysen en Kathy Lindekens gingen op zoek naar de mooiste, leukste, ontroerendste, interessantste kinder- en jeugdboeken die de afgelopen maanden verschenen zijn.

Sylvia vanden Heeden schreef een vervolg op haar adolescentenroman Sporen (1998). In Takkeling verweeft ze, net als in het vorige boek, een kort dierenverhaal met een relaas over het wel en wee van opgroeiende jongelui. Geen jonge vossen, deze keer, maar een koppel steenuilen die een nest bouwen onder het dak van het Ardense huis van Sandriens vader. Sandrien is bezeten door natuur en beesten en houdt de uilen zorgvuldig in de gaten. Haar observaties houdt ze bij in een logboek, dat met de onverwachte aankomst van hartsvriendin Niek meer en meer op een dagboek gaat lijken. Niek is Sandriens tegenpool: vlot, vrolijk en knap en omstuwd door de kerels. Sandrien, veeleer stil en gesloten, weet nog maar weinig af van het volle leven, ook al kreeg ze met de zelfmoord van haar moeder al een dosis misère mee. Dat Niek haar vriend Mattis in vertrouwen neemt, maakt haar radeloos jaloers. Op het eind van het boek komt de ware toedracht aan het licht. Niek wordt al jaren misbruikt door haar oudere broer en kan dat verhaal niet kwijt aan haar ouders. Vanden Heede spiegelt al die groeipijnen aan die van jonge vogels, takkelingen, die dan wel nog niet kunnen vliegen zoals het hoort "maar wel in staat zijn van tak naar tak te fladderen". Een mooi beeld. De twee vriendinnen komen goed uit de verf. De zij-intriges zijn er soms wat veel aan en de dialogen willen wel eens onnatuurlijk klinken.
   Ook een sequel is Wreed schoon van Kathleen Vereecken. Josephine is de jongste dochter van de heldin uit Alle kleuren grijs (1997), waarin het leven in de Gentse vlasspinnerijen aan het einde van de negentiende eeuw boeiend werd opgeroepen. In Wreed schoon beschrijft Vereecken de euforie van de naoorlogse jaren.
   Gent, 1921. De verschrikkingen van de loopgravenoorlog hebben plaats geruimd voor vrolijke verwachting. Vrouwen mogen stemmen, de arbeidsomstandigheden in de weverij zijn verbeterd (betaalde vakantie en een vrije zondag), er is tijd om te rolschaatsen en om te zwemmen in de Leie, de eerste automobiel doet zijn intrede en er is de cinema met Rudolf Valentino, Mary Pickford en Lillian Gish, die de toeschouwers van een betere wereld laten dromen. Je volgt Josephine en haar vriendin Elodie op hun escapades en hun zoektocht naar een "spekkenlief" dat in de bioscoop voor de nodige versnapering moet zorgen. Maar de Grote OOrlog blijft woeden in de vreemde Victor. Josephine raakt in de ban van zijn mysterieuze nostalgie en herkent in zijn verwarring haar onuitgesproken herinneringen aan de eigen oorlog die ze jarenlang in stilte moest voeren tegen "de ouwe", haar stiefvader, die zijn handen niet thuis kon houden. Het boek geeft vooral een interessant tijdsbeeld, ook al gebeurt dat soms wat nadrukkelijk informerend. Vereecken maakt van Fien een boeiend personage: baldadige vrolijkheid moet de geheime kwetsuren camoufleren. De plot blijft wag vaag aan het eind en de toch wel intrigerende Victor loopt de mist in. De (Nederlandse) uitgever koos voor een Vlaams idioom met "ge" en "gij", "allez" en "verdorie". Een moedig besluit en meestal ook "wreed schoon", maar niet altijd consequent doorgetrokken ("Ge moogt uw handjes er mooi (!) onder houden").

Kunstinitiatie voor jeugdige lezers

Er verschenen weer stapels fraai uitgegeven en interessante boeken voor kinderen en jongelui die ook wel eens wat aan de weet willen komen. Een korte selectie.
   Michael Rosen is in Engeland een begrip in de kinderliteratuur. Hij schrijft verhalen en poëzie, maakt daar ook radioprogramma's over voor de BBC en is bovendien een Shakespeare-kenner. In een prachtig geïllustreerd en gelay-out boek Shakespeare. Zijn werk en zijn leven maakte hij de figuur van de man toegankelijk voor een jong publiek. Hij roept meteen ook de tijd en de omgeving van de beroemde schrijver op en geeft een boeiend beeld van wat toneel en theaterzalen in de Elizabethaanse periode voorstelden. Al die informatie wordt uitvoerig geïllustreerd met citaten uit de belangrijkste stukken. Rosen besteedt ook ruime aandacht aan de taal en de dramatische technieken. Zo maakt hij een literaire analyse van scènes uit het derde bedrijf van Romeo en Julia. Het blijft allemaal begrijpelijk en verteerbaar en toch krijgen jeugdige lezers een goed inzicht in hoe literatuur kan werken. De indrukwekkende tekeningen van Robert Ingpen geven het boek een extra dimensie mee.
   In Kunst in de kijker krijgen kinderen een rondleiding in een imaginair museum dat kunstwerken uit de hele geschiedenis van de schilderkunst bevat: van de Egyptische Dodenboeken, de Byzantijnse mozaïeken, het middeleeuwse getijdenboek van de hertog van Berry en een schilderij van Jan van Eyck, over Arabische en Azteekse manuscripten, Bosch, Breugel, Teniers, Watteau, tot Renoir, Ensor, Miro en de action-painting van Jackson Pollock. Het boek nodigt kinderen uit om ook oog te hebben voor details: telkens worden in kleine medaillons fragmenten uit een schilderij apart gezet, die de kijker dan weer in het betreffende kunstwerk moet zien terug te vinden. Een boeiende kunstinitiatie, dus, met voor de echte liefhebbers ook nog een overzicht van de grote kunststromingen. Jammer alleen dat de kwaliteit van de reproducties niet zo overtuigend is.
   Interactieve kunstbeleving dan weer in Kunstdetective, een publicatie in samenwerking met de National Gallery in Londen. De veiligheidsagent van het stadsmuseum schakelt jonge speurders in om vervalste schilderijen in het museum op te sporen. Een aantal tips over de vervalsersbendes en over hun typische signatuur helpen bij het vergelijken van originelen uit de museumcatalogus met eventuele vervalste versies. Op die manier moet elk detail op de schilderijen heel nauwkeurig worden bekeken. En dat is natuurlijk ook de bedoeling. Een slimme aanpak van de makers van het boek. De hele misdaadplot komt wel wat onwaarschijnlijk over.

Verhalen over vriendschap

Harriët van Reek is een van die zeldzame kunstenaars die kunnen schrijven én tekenen, allebei even goed, allebei het andere aanvullend. Met Bokje maakte ze een vreemd, ondoorgrondelijk boek met weinig woorden die als écriture automatique overkomen. Net zoals Bokje op de eerste bladzijde plots geboren werd, gebeurt alles zomaar, pardoes. Bokje is steeds in het gezelschap van Li, een onafscheidelijk vriendinnetje. Het zijn sprookjesachtige wezentjes die in het bos wandelen of aan de waterkant zitten en schijnbaar kleine dingen meemaken of onooglijke zaken observeren. Het decor is een winderig bos met paddestoelen, een oude wilg die kan praten, een natte wei, de slootkant of de duinen. Er gebeuren wonderlijke dingen. Nu eens hangen er dampende pannenkoeken aan de takken, dan ontmoeten ze een dwerg die soep kookt van haar en schors. Harriët van Reek schrijft verregaande verbeelding maar laat niets blijken van enige verwondering over haar eigen fantasietjes. Een simpele doordeweekse situatie is plots tovenarij. Het lijkt alsof van Reek verhaaltjes uit de mouw schudt en ze zo laat liggen. Ze zijn mooi en steeds onaf, ze doen je fantasie op hol slaan, ze spelen zich af in een niet-bestaande wereld. Soms zijn het niemendalletjes die tot weinig verhevens leiden, soms ziijn het mooie kleine plaatjes. Van Reek steekt heel wat humor in illustraties en tekst. Ik hou vooral van haar tekeningen: een beetje naïeve, kleurrijke schetsen van Bokje en Li in allerlei situaties. Bokje is prachtig uitgegeven, het is een boek dat door z'n cover de aandacht tekt en ook binnenin blijft fascineren.
   Martha Heesen is en blijft een van de beste jeugdauteurs van dit ogenblik. Elk jaar verschijnt een nieuw boek van haar hand, en elke keer weer slaagt ze erin een ontegensprekelijk origineel verhaal te schrijven in een heel mooie en verzorgde taal. Er loopt een rode draad door het oeuvre van Heesen; ze heeft een duidelijke stempel. Nochtans doet die herkenbare Heesen-stijl niets af van de originaliteit. Zoals meestal in haar boeken gaat het ook dit keer over de relatie tussen een kind en zijn ouders, maar in Stekels gaat het evengoed over kinderen onderling.
   Het hoofdpersonage Stazie is een buitenbeentje dat wat pretentieus overkomt. Tegen wil en dank wordt ze opgescheept met twee nichtjes waar ze zich absoluut niet mee verwant voelt. Ze heeft slechts één ware vriend, en dat is Adam. Adam praat al een tijdje niet meer. Dat moet je letterlijk nemen, hij doet z'n mond niet open, thuis niet en op school niet. Adam is een hoogbegaafde jongen die op weinig begrip kan rekenen. Stazie is de enige tegen wie hij nog praat, maar omdat ze gedwongen wordt haar vrije tijd door te brengen met haar twee nichtjes, kunnen ze elkaar minder zien. Haar moeder vindt dat ze met meisjes moet omgaan.
   Heesen legt hier de mechanismen van vriendschap bloot, analyseert soorten relaties, tast verwachtingspatronen aan, toont aan hoe complex samenleven is. "Als je iets echt niet wilt, zei Adam, dan doe je het niet." Daar gaat Stekels voor een groot stuk over: over doen wat je wilt doen, en hoe moeilijk dat soms is. Ook voor kinderen is het soms noodzakelijk over te gaan tot drastische maatregelen en in het verweer te gaan door stekels op te zetten.
   Het duo Harrie Geelen en Imme Dros komt met de regelmaat van een klok met nieuwe boeken naar buiten. Geelen met z'n typische paginagrote schilderijtjes, Dros met een fijne tekst, heel vaak op rijm. Harrie Geelen maakte in 1995 de illustraties bij Beestenboel, een verzameling kinderversjes van Annie M.G.Schmidt. Zijn interpretaties van de lapjeskat of Dikkertje Dap zijn goed op weg om even onsterfelijk te worden als de gestileerde lijntekeningen van Fiep Westendorps Jip en Jannekes. Imme Dros is van alle markten thuis, en schreef al alle mogelijke genres voor diverse leeftijdsgroepen. Zomaar was je geboren is een wiegelied voor een klein kind en begint in de trant van een mythisch sprookje. Bij de periode voor de geboorte, toen het kind nog 'een zeeman' was en zich kiplekker voelde in haar eigen kleine zee. De geboorte is een ontnuchtering, Dros neemt het op voor de immer huilende baby en vergelijkt haar verdriet met het heimwee dat de zeeman heeft naar water als hij aan wal staat. Het boek biedt het nodige gehalte aan troost. Het meisje wordt verteld dat ze later haar draai in deze wereld wel zal vinden, want eens zal ze kunnen "varen op de zee van de taal".
   Zomaar was je geboren is een zeer fijnzinnig klein boekje zonder pretenties, dat zich gemakkelijk laat herlezen, wegens de mooie muzikale taal, de knappe beeldspraak en niet het minst wegens de dieper liggende betekenissen.

Kijk- en leesboeken voor de kleintjes

Kerstmis met muis is een flapuitboek met glimmers van Lucy Cousins. Iedereen kent nu zo stilaan Muis met haar vriendelijke snuit en roze snorharen. Zowat het ganse kleuterrepertoire is al aan bod gekomen in de boekjes van Cousins. Hier krijgt Muis het gezelschap van een twietend roodborstje en gaat aan de slag met koekjes en cadeaus. Om de kerstsfeer extra te benadrukken zit het boek vol glimmende kleureffecten. Aan het eind lijkt het wel of er echt lichtjes in de kerstboom zitten.
   Niks is zo gek of je kunt het maken. Dat is de stelling van Meneer Papier, die zijn wereldje lekker zelf bij elkaar knipt. Meneer Papier gaat wandelen van Elvis Peeters en Gerda Dendooven is een wat absurditisch collageverhaal over een meneertje dat er de hele dag op uit trekt met een schaar en wat kranten. Als hij 's morgens wakker wordt en het warm heeft schildert hij zich twee rode wangen en een lekker fris truitje. Dan knipt hij een broek en gaat een eindje wandelen. Alles waar hij zin in heeft, wordt met een knipbeurt te voorschijn getoverd: een hond, en een stok om met de hond te spelen, wat vlinders om de hond bezig te houden als hij moe wordt, een bloem waar de vlinders op kunnen zitten, enzovoort. Wanneer hij 's avonds blij gemutst onder de lakens kruipt is heel zijn stapeltje kranten gerecycleerd.
   In de donkerste maand van het jaar wil een boek over de maan de minder dapperen wel eens helpen. De maan gaat altijd met je mee van Tamara Bos en Barbara de Wolf is een prettig getekend verhaal over Daan die niet van donker houdt. Dat blijkt al snel als hij 's avonds zijn fiets moet binnenzetten in de schuur. In de tuin zitten natuurlijk dinosaurussen en heksen en spinnen. Gelukkig heeft de maan het licht voor hem aangedaan. Nog leuker is dat de maan hem helemaal met het vliegtuig naar het eiland van opa volgt. En dat de zon is meegekomen.
   Wie meer van voorlezen dan van prenten houdt en kleine vriendjes in familie of vriendenkring een leuk cadeau wil geven, kijkt uit naar Knofje van Burny Bos. Een bundeling van grappige verhaaltjes over de kleuter Jacqueline, die iedereen Knofje noemt. De verhalen zijn ondertussen al 20 jaar oud maar lezen nog altijd lekker. Ook kerstmis en oudejaar komen aan bod, met een dikke boom vol chokoladekransjes met spinnenpoten.

n