Terug van weggeweest

Uitgeverij Lemniscaat pakt uit met een reeks heruitgaven van inmiddels al klassiek geworden prentenboeken, die stilaan - op een enkel versleten exemplaar in de bibliotheek na - van het firmament verdwenen waren.

Er zijn van die boeken die je als kind 's nachts koesterend onder je hoofdkussen stopt en die je overdag overal mee naartoe zeult. De personages zijn deel gaan uitmaken van je universum, je citeert er moeiteloos hele conversaties uit. Tot ze het uiteindelijk begeven en tot een rafelig hoopje papier zijn verworden of tot je ze, o rampspoed, ergens achtelaat om ze nooit meer terug te vinden. Vervanging blijkt onmogelijk wegens uitverkocht, zelfs in de ramsj, en niet meer herdrukt. Resten enkel de nostalgische herinnering aan woorden en beelden die je kindertijd hebben verblijd of een verfilming ervan die toch nooit de geuren en de glans van het gedrukte papier opnieuw kunnen oproepen.
   De Nederlandse uitgeverij Lemniscaat heeft die nood goed begrepen. Zij pakt uit met een reeks heruitgaven van inmiddels al klassiek geworden prentenboeken, die stilaan - op een enkel versleten exemplaar in de bibliotheek na - van het firmament verdwenen waren. In die De Soto-reeks, zo genoemd naar Dokter De Soto, het wereldberoemde boek van de Amerikaanse cartoonist en illustrator William Steig, zitten meteen al vier sterke verhalen met prachtige tijdloze illustraties, zoals ze vandaag jammer genoeg nog zelden worden gemaakt. Het zijn luxueuze en copieuze uitgaven geworden met linnen rug toe, die veel gezeul kunnen verdragen.
   O, Wat mooi is Panama bijvoorbeeld. Een schitterend verhaal van de vrolijke Poolse anarchist Janosch. Absurde en tegelijk aandoenlijke humor voeren de toon in tekst en tekeningen van zijn dierenverhalen. Kleine Beer en Kleine Tijger zijn hier de onafscheidelijke protagonisten. Ze leiden een perfect harmonieus bestaan en hebben de rollen mooi verdeeld: Beer zorgt ervoor dat er elke dag vis te eten is en Tijger neemt de paddestoelen en de schoonmaak voor zijn rekening. Ze hebben het mooi voor elkaar, daar in hun vriendelijke huis bij de rivier. "We hebben alles wat ons hartje begeert en we hoeven nergens bang voor te zijn. Want we zijn ook nog sterk. Zo is het toch, Beer."
   En zo is dat ook, als je het maar vaak genoeg zegt. Dat laat Janosch zijn tijger ook in overvloed doen: zeggen hoe goed ze het wel hebben, samen, en hoe geruststellend hun vriendschap wel is. Wanneer Beer op een dag een kist in het water vindt die naar bananen ruikt en waar ook nog Panama op staat, wordt zijn kleine bestaan hem te eng. Hij overtuigt zijn nogal sedentaire vriend van de dromen die in Panama ingelost kunnen worden. Ze timmeren een wegwijzer in elkaar en ze vertrekken langs de rivier naar het land van hun dromen. Op hun tocht ontmoeten ze de muis die wat sceptisch doet over hun bestemming ("Ach, wat weten muizen nou van Panama. Niets, niets en nog eens niets.") . De vos heeft het te druk met de gans die hij voor zijn verjaardag heeft binnengehaald en de koe stuurt hen, net als de vos, naar links "want rechts woont de boer, en waar de boer woont kan Panama niet zijn". Na een natte nacht kunnen ze terecht op de zachte bank van de haas en de egel en ten slotte wijst de kraai, die toch wel wat overzicht heeft over de wereld, hen waar ze naartoe moeten. Uiteindelijk komen ze euforisch en nietsvermoedend uit bij hun punt van vertrek: bij de omgevallen wegwijzer, bij hun eigen huis bij de rivier, in het land van hun dromen. "Want als je steeds naar links gaat, waar kom je dan uit? Precies! Daar waar je begonnen bent." Een prachtig verhaal over gras dat elders altijd groener is. Janosch vertelt het op zijn eigen onnavolgbare manier. Op geregelde tijden komt hij tussenbeide, bijvoorbeeld om de naïeve helden te wijzen op een voorbijdrijvende fles waar wel eens een plan voor een zeeroversschat in kon zitten. De waterverftekeningen zijn bucolisch en zitten vol geestige details en overtuigende expressiviteit. Goed dat dit boek er weer is.
   Nog zo'n blijvende waarde is Dokter De Soto van William Steig. Alweer, zoals de overige drie trouwens, een verhaal waarin dieren menselijke rollen spelen. Steig is een bijzonder geestige verteller die met zijn milde ironie en zijn 'volwassen' taalgebruik groot en klein kan boeien.
   Dat heeft allicht alles te maken met zijn werk als cartoonist voor The New Yorker. Geen onnozele tuttige vertelsels, dus, maar verhalen vol dubbele bodems en ingenieuze woordspelingen en ook wel eens filosofische beschouwingen (in Geel en Roze bijvoorbeeld, waarin twee houten poppen zich het hoofd breken over de bedoeling van hun bestaan).
   Dokter De Soto is een muis die samen met zijn assistente ("die toevallig ook zijn vrouw was") een druk bezochte tandartspraktijk heeft. Voor grote dieren heeft hij een slim katrollensysteem ontworpen dat hem toelaat op rubberlaarzen tot in hun grote bek gehesen te worden. "Katten en andere gevaarlijke dieren worden niet behandeld."
   Het staat duidelijk geafficheerd op het uithangbord. Na rijp beraad laat het 'menslievende' echtpaar een duidelijk lijdende vos toch maar binnen, weliswaar met schrik in het hart. Als de kaakspieren van de onbetrouwbare patiënt verdacht gaan trillen wordt de bek met een stok opengehouden. Voor het tweede bezoek zijn Dokter De Soto en zijin bevallige assistente op alles voorbereid. Wie niet sterk is, moet slim zijn. De sluwe vos met deftige gentleman-allures gaat met dichtgelijmde kaken en zonder kiespijn naar huis. Ook Steig is een begenadigd illustrator: zin voor grappige details, een wat beverige lijnvoering en een realistische (Amerikaanse) setting zijn typisch voor zijn tekenstijl.
   Nog zo'n monument is Borre en de nachtzwart kat met tekst van Jenny Wagner en aantrekkelijke illustraties van de Australische kunstenaar Ron Brooks. Bij de minimale tekst tekent hij op royale prenten een intimistisch verhaal over de onvoorwaardelijke trouw van Borre, een Samsonsoortige wollige hond, aan zijn bejaarde eigenares Roosje. Hij zorgt het hele jaar door goed voor haar in en om een duidelijk afgelegen boerderij. Net als bij Janosch wordt dat gezellige samenleven herhaaldelijk geëxpliciteerd: "Jij en ik hebben het goed samen, hè Borre, zo met z'n tweetjes." Gezelligheid troef op de volle nostalgische platen. Een uitnodigende huiskamer zonder televisie en met boeken, een breiwerkje, wat oude foto's, een ouderwetse klok en kanten doekjes op de banken. Borres loyauteit wordt zwaar op de proef gesteld wanneer een prachtige zwarte kat zich aandient om het knusse gezelschap te vervoegen. Roosje is meteen ingenomen met het beest, maar Borre ziet een eind komen aan zijn monopolie en doet er alles aan om de indringer te verjagen. Tot Roosje ziek wordt en de kat de enige remedie blijkt. Brooks heeft een bijzonder expressieve tekenstijl. Woorden zijn haast overbodig. Wisselende stemmingen en gevoelens worden sprekend opgeroepen in de prenten. Grote donker gearceerde vlakken geven het boek iets mysterieus.
   Van de vier heruitgaven is Het verhaal van Babar het olifantje wel het meest gedateerd. De Franse kunstschilder Jean de Brunhoff publiceerde het boek al in 1931. Babar werd meteen populair in Frankrijk, en algauw ook in Engeland en de VS. Na de vroege dood van zijn vader zette de oudste zoon Laurent de serie voort, maar de toon en de personages veranderden.
   In het eerste, nu opnieuw uitgegeven verhaal, vlucht Babar uit het oerwoud naar de stad nadat zijn moeder door jagers werd doodgeschoten. Daar wordt hij liefdevol opgenomen door een welgestelde dame. Geïmponeerd door de pakken van de heren gaat hij zich, gesponsord door zijn weldoenster, in het warenhuis de grasgroene outfit aanschaffen die tot vandaag zijn handelsmerk blijft. Gaandeweg wordt hij meer mens, maar dan van het snobberige soort. Ten slotte vertrekt hij in zijn rode auto terug naar het oerwoud, waar hij trouwt met Céleste en promt wegens zijn 'beschaving' tot koning gekroond wordt. Babar incarneert de waarden van de burgerlijke samenleving van zijn tijd en heeft, vrees ik, nog weinig te vertellen aan kinderen van vandaag, ook al hebben animatiereeksen en merchandising zijn imago inmiddels alweer wat opgepoetst. De royale nieuwe uitgave is ongetwijfeld literair - en cultuurhistorisch waardevol en roept allicht heel wat nostalgie op.

Annemie Leysen