Korte levens

    Drie recente jeugdboeken over oorlog en geweld in deze tijd vol jingle bells en vredesboodschappen. Journalist Geert Spillebeen reconstrueerde het korte leven van Patrick, alias John Condon in zijn roman Age 14. De allicht jongste soldaat van de Groote oorlog ligt begraven in de buurt van Ieper. Spillebeen raakte geïntrigeerd door het veelzeggende opschrift op het graf: 'Age 14', en ging hardnekkig op zoek naar feiten en achtergronden. In zijn boek geeft hij zijn bevindingen met een minimum aan romantiserende franjes weer, en dat is op zich al bijzonder.
    Jonge Patrick is op zijn tiende al behoorlijk uit de kluiten gewassen. Het kneuterige schoolleven gaat hem algauw vervelen. Hij werkt een tijd als dokwerker in het Ierse Port Lairge, waar hij ouder wordt ingeschat dan zijn tien jaar. Twee jaar later zet hij zijn eerste stappen in een korte, maar, in zijn ogen althans, gedroomde militaire carrière. Om aangeworven te worden bij het Militia Battalion geeft hij zich uit voor zijn oudere broer John. Voor de rest van zijn korte bestaan zal Patrick die oudere moeten spelen. Zolang het op naïeve stoerdoenerij aankomt, lukt hem dat aardig. Aangebrande grappen van zijn makkers en vrouwelijke toenaderingspogingen zijn minder aan hem besteed. Wanneer zijn oudere vriend Tom Carthy een grootschalig conflict met de Fritzen voorspelt, is Patrick helemaal in de wolken. Na vier maanden training wordt hij tot zijn grote vreugde ingelijfd bij the Regular Army, als private John Condon 6322 in het derde bataljon van het Royal Irish Regiment.
    Spillebeen geeft de argeloze overmoed en het hitsige ongeduld om "die Fritzen op hun bajonetten te spietsen" sober maar overtuigend weer. De eerste ontmoetingen met gewonde en uitgebluste soldaten en de macabere grappen over het frontleven in de loopgraven van de Ypres Salient kunnen Patrick hoogstens even van zijn stuk brengen. Na een lange reis arriveert 'John' met zijn bataljon in Poperinge, waar soldaten hun schrik wegzingen en -drinken in rokerige cafés. Het interculturele gezelschap van militairen uit de Franse en Engelse kolonies wordt mooi beschreven tegen de achtergrond van een klein West-Vlaams stadje. Ook de eindeloze tocht door het donker van Ieper naar het front, het gevaar van granaataanvallen en snipers, de verveling in de loopgraven en de rattenvangerswedstrijden, de gasaanvallen en de remedies daartegen worden vaak geestig en realistisch opgeroepen. Over de finale aanval en de dood van zijn held blijft Spillebeen kort en vrij zakelijk.
    Age 14 is een interessante roman, boordevol informatie over een oorlog die voor jongelui van vandaag wel erg ver is. Diepgravende karaktertekeningen krijg je hier niet. Toch wordt die overmoedige held, voor wie aandachtig leest, vaak een kleine bange jongen van vlees en bloed. Jammer alleen dat het slot erg warrig in elkaar zit. De figuur van Fritz Haber, de uitvinder van het chloorgas en later ook Nobelprijswinnaar, en het relaas over de opgraving van John Condon in 1923 lijken er wat moeizaam bijgesleurd.

Grenzen     In haar nieuwe roman, Grenzen, wilde Katrien Seynaeve een genuanceerd beeld ophangen van het joods-Palestijnse conflict. De schrijfster weet waarover ze het heeft. Al meer dan 26 jaar woont ze elk jaar een maand lang in Jeruzalem. Daar leerde ze vrienden uit beide partijen kennen. In haar boek wil ze de complexiteit van het al jaren aanslepende en vandaag weer erg actuele 'misverstand' voor een jong publiek uitleggen. Dat doet ze door zowel in de tijd als in het perspectief alternerende verhalen te vertellen. Het Palestijnse standpunt krijgt vorm en betekenis in de plot die in de zomer van 1948, na de al-naqba (de oprichting van de staat Israël) begint. Jonge Fahkri, een Palestijnse moslim, is getuige van de moord op het broertje van zijn vriendin Salma. Die gebeurtenis zorgt ervoor dat hij zich aansluit bij de PLO en ten slotte ook in 1982 in Libanon vermoord wordt.
    Seynaeve beschrijft wat er in die haast veertig jaar en ook daarna, tot in 1997, met het palestijnse gezin gebeurt: hoe ze hun geboortedorp moeten verlaten en na een verblijf in een vluchtelingenkamp een onderkomen vinden bij een christelijk Palestijnse familie in Al-Quds (Jeruzalem voor de Palestijnen). Voortdurend worden de verdeelde standpunten over lijdzaam ondergaan of daadwerkelijk verzet tegen de joodse bezetter tegenover elkaar geplaatst. Tussendoor krijg je ook historische informatie mee over de Zesdaagse Oorlog, de intifada, het genadeloze slopen van Palestijnse woningen in de bezette gebieden en de moeizame vredesonderhandelingen.
    Er wordt een sprong gemaakt naar 1996. Op het vliegtuig dat hem uit Austin na zijn studies terug naar huis brengt ontmoet Zachry, kleinzoon van Fahkri en Salma, de jonge Amerikaanse jood Steve. Steve is op weg naar Israël om er zijn verre familie te leren kennen en om een zicht te krijgen op de verkilde relaties tussen zijn grootvader Izzy en grootoom Simon. Daarmee gaat de joodse verhaallijn van start. Steve vindt in nichtje Debbie een bondgenoot tegen de strakke orthodoxe ingesteldheid en de weigering om "de goddelijke wetten die het joodse recht op de heilige grond van Israël" te relativeren van de bejaarde Simon. Tijdens een tocht door het land krijgt Steve een genuanceerder beeld van de toestand. Uiteindelijk vinden Zachry en Steve elkaar terug en gaan ze samen aan de slag om gesloopte Palestijnse woningen weer op te bouwen. De compositorische ingreep helpt uiteraard om een en ander duidelijk te maken, maar maakt het hele verhaal soms erg voorspelbaar en wel eens artificieel geconstrueerd. Dat joodse Debbie en Palestijnse Zachry elkaar dan ook nog eens vinden lijkt me van het idyllische te veel. Ook de stijl klinkt vaak wat zwoegerig en weinig vlot. Er wordt wel eens nadrukkelijk boodschapperig gedaan, overbodig in een boek dat de zaken bijzonder scherp stelt en de lezer voldoende eigen interpretatiemogelijkheden biedt. Katrien Seynaeve slaagde erin klaarheid te scheppen in een kluwen van meningen en standpunten. En dat is in elk geval leerrijk en verdienstelijk.

Carol Ann Lee is altijd al gefascineerd geweest door het joodse meisje Anne Frank. Pluk rozen op aarde en vergeet mij niet, Anne Frank 1929-1945, een biografie voor volwassenen, werd in elf talen vertaald. De wereld van Anne Frank is een adaptatie voor kinderen vanaf tien jaar. In 111 bladzijden wordt op een toegankelijke manier verteld over het onbezorgde leven in Frankfurt, over de welvarende voorouders van Anne, over de militaire carrière van Otto Frank als patriottisch officier bij het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog. De verhuizing van het gezin uit nazi-Duitsland, de oprichting van een nieuw bedrijf in Amsterdam, de onderduikperiode aan de Prinsengracht, het zijn inmiddels allemaal bekende verhalen. Interessant aan dit boek is de afwisseling van historische informatie en onderhoudende en vaak ontroerende anekdotes. Over Annes vriendinnen, bijvoorbeeld, en over de spelletjes die ze speelden. Over het erg levendige karakter van Anne, altijd het middelpunt van bewonderende vrienden. Over haar eigenzinnigheid ook: "God weet alles, maar Anne weet alles beter." Ook hoe het de helpers bij het onderduiken is vergaan en wat er na de arrestatie met het gezin Frank is gebeurd, wordt duidelijk bericht. Een boeiend document voor wie meer wil weten dan 'Lieve Kitty'.

Annemie Leysen

Geert Spillebeen
Age 14
Averbode, 128 p., 395 fr.
vanaf 13 jaar.

Katrien Seynaeve
Grenzen
Averbode, 128 p., 395 fr.
vanaf 13 jaar.

Carol Ann Lee
De wereld van Anne Frank
Piramide, Amsterdam, 112 p., 495 fr.
vanaf 10 jaar.