Een heel eind klimmen van riem tot kin

Wat doe je als oud werk frisser oogt dan heel wat jong werk dat fris zou moeten ogen? Je geeft het nog maar eens uit natuurlijk.
Omslagillustratie Mijn vader

   Vierde druk dus - ditmaal als Jeugdsalamander - van Toon Tellegens miniatuurtje Mijn vader. De blurb zegt dat Jozefs vader de slimste en sterkste en mooiste en liefste en vooral grootste man van de wereld is en dat hij alles kan. Ook staat er dat Toon Tellegen dat alles beter vertellen kan dan wie ook. Eindelijk een achterplattekst die over de inhoud van het boek te weinig opschept, een verschijnsel dat ik met diepe voldoening begroet.
   Want een mens wijst liever op kwaliteiten die de uitgever zelf nog niet vermeldt dan dat hij de helft of meer van de vermelde moet schrappen. Met meer dan gewone aandacht heb ik daartoe een aantal van de kleine verhaaltjes uit Mijn vader herlezen en gedemonteerd. De vraag daarbij was te achterhalen met welke middelen en op welke wijze Toon Tellegen met het eenvoudigste taalmateriaal lezers en lezeressen kleine en groot treft.
   Zo valt op dat de meeste teksten met onverholen stelligheid beginnen. Je leest bijvoorbeeld deze openingszinnen: "Mijn vader is heel lang", "Mijn vader kan heel goed dansen", "Mijn vader is de grootste man die er bestaat", "Mijn vader heeft de wereld gered".
   Meteen is de toon gezet: het gaat om heldendichten. Hoe kleiner de chroniqueur van het vaderschap, hoe kolossaler het voorwerp van zijn aanbidding. Soms, zoals in de tekst waarin de vader heel lang is, dramt de kinderlijke fantasie waarvan Tellegen hier de woordvoerder is rechtlijnig door: "Mijn vader is zo lang dat ik, als ik hem iets wil vertellen, helemaal naar boven moet klimmen. Dat is een heel eind. Vooral van zijn riem tot zijn kin is het ver. Meestal kom ik buiten adem bij zijn oor aan. En dan ben ik altijd vergeten wat ik vertellen wou." Mooi, want concreet en daardoor onvoorstelbaar, is hier de opmerking dat vooral het traject tussen vaders riem en kin zo lang is.
   In andere verhaaltjes minimaliseert de vader meteen de in de eerste zin gedane uitspraak: "Mijn vader heeft de wereld gered. 'Ach', zegt hij, 'dat was niets...' Hij wil er niets van weten. Maar ik wil er wel iets van weten, want hij is mijn vader."
   En nadat het kind deze daad van zijn vader van de daken heeft geschreeuwd, blijkt dat de vader ooit eens heeft gezegd dat hij het kind zou redden en zijn moeder en de hele wereld als het moest.
   De teksten van Tellegen zitten vol met speelse dialectiek en speelse dubbelzinnigheden die bij nadere beschouwing diepzinnigheden blijken te zijn. En ook lijkt bij Tellegen het raffinement in het psychologisch doorzicht. En omgekeerd.
   Nog een half woordje over de humor bij deze kleine, maar grote Tellegen-teksten - hij heeft namelijk slechts een half woord nodig. Zet dingen dus nooit zwaar aan. Laat de mondhoeken slechts lichtjes stijgen, niet meer dan nodig is voor een efemere glimlach.

Na Tellegen in vierde druk verheug ik mij op Imme Dros in zesde druk, ook al in de fraai verzorgde Jeugdsalamanderreeks van Querido: Annetje Lie in het holst van de nacht.
   Een teleurstelling.
   Bij Tellegen wordt de fantasie ondergeschikt gemaakt aan wat er via fantasie moet worden gemeld. Bij deze Imme Dros dramt ze maar door, dient geen doel dan het doordrammen. O ja, Woutertje Pieterse Prijs 1988. En Zilveren Griffel 1988. O ja, bovendien vol sprookjesachtige dieren en figuren, een vossenhol, de maan, een muizenkoning, alles is er.
   Maar alles is - en dat spijt me - een rommeltje. Waar pagina na pagina prachtige zwart-wit-tekeningen van Margriet Heymans bijstaan, bovenaan, een soort fries, die je soms de indruk geven dat je naar heel oude foto's zit te kijken, vervagings- en misteffecten.
   (P.S. Ik kreeg een brief van een illustratrice wier naam er hier niet toe doet. Dat ik zo zelden iets over de illustraties van kinderboeken zeg. Ik dacht van niet. Maar ik wil haar niet nopen mij er nog eens op attent te maken, en voeg dus op de valreep toe dat Mijn vader vol tekeningen zit van Rotraut Suzanne Berner, die van de vaderfiguur een soort ouderwordende bebrilde hippie maakt, groot van lijf, klein van kop. Ja, zo stel ik mij graag een held voor!)

Bert Van Molle

Toon Tellegen & Rotraut Suzanne Berner
Mijn vader
Querido, Amsterdam, 96 p., 299 fr.
vanaf 6 jaar.

Imme Dros & Margriet Heymans
Annetje Lie in het holst van de nacht
Querido, Amsterdam, 120 p., 299 fr.
vanaf 10 jaar.