Uilenjongen in quarantaine

Zaterdagavond 25 maart vindt met de nodige luister de uitreiking plaats van de Gouden Uil Jeugdliteratuurprijs. Wie van de vijf geselecteerde uilenjongen wordt de hoogvlieger van 2006?

Uit een hoop inzendingen hield de jury een longlist met zeventien potentiële winnaars over. Bijna alle genres kregen een kans: poëzie, prentenboeken, verhalen voor de middenmoot en, vooral dan, romans voor aanstormende adolescenten in diverse soorten en maten. Het non-fictieaanbod was, volgens de jury, ondermaats.
    De jury (bestaande uit Kathy Lindekens, Sander Pleij, Jelle van Riet, Bart Vanegeren en Katrien Vloeberghs, met dus maar één echte 'expert' ter zake) speelde op veilig en koos grote, moeilijk te omzeilen goden en hooguit drie (relatief) nieuwe spelers. Een paar echt valabele kandidaten vielen uit de boot. Waarom werd er niet gerept over het bijzonder geslaagde Jonkvrouw van Jean-Claude van Rijckeghem en Pat van Beirs, bijvoorbeeld, dat onlangs nog terecht de Boekenleeuw kreeg. Het wat bizarre maar echt verfrissende Soepkinders van Gerda Dendooven werd ook al helemaal doodgezwegen. En van de dezer dagen alom bejubelde Vlaamse illustratoren raakte alleen Carll Cneut met zijn magistrale Dulle Griet nauwelijks even boven de grijze massa uit. Te moeilijk of te ontoegankelijk, misschien?
   Hoe dan ook, vier van de vijf genomineerde boeken zijn alleszins meer dan de moeite waard én min of meer aan elkaar gewaagd. Twee prentenboeken - één mét en éen zonder woorden -, een Vlaams semipsychologisch fantasyverhaal, een mythisch, sprookjesachtig verhaal over liefde en verdriet, en een historisch onderbouwde kroniek van een tijdperk. Dat wordt moeilijk kiezen.

De genomineerden

Pikkuhenki van Toon Tellegen met illustraties van Marit Törnqvist is een bizar sprookje, een wonderlijk grimmig verhaal, prachtig verteld in woord, beeld en muziek. Over macht en onderdrukking gaat het, en over hoe je daar met wat slimmigheid onderuit kunt komen. Pikkuhenki, een heks, "zo klein dat ze onder een zandkorrel woonde", wil haar 'macht' weleens uitproberen. Na wat geëxperimenteer met de droefgeestige gedachten van een hond en een beer komt het grotere manipulatiewerk. Kleine Iwan wordt haar instrument om een onderdrukt en somber volk van een redeloze tiran te verlossen en een prinses uit haar torenkamer te verlossen. Dan toch een fee, die Pikkuhenki? Het antwoord ligt bij de goede verstaander... Tellegen en Törnqvist bouwen, in dit toch wel wezenlijke en mythische verhaal, voortdurend relativerende verwijzingen in naar andere sprookjes en verhalen. Elk detail telt hier, en je komt ogen en oren te kort. Een overweldigend boek van een erg geïnspireerd duo.
    Nog meer kijkplezier in Picknick met taart, een welsprekend prentenboek-zonder-woorden van Thé Tjong-Khing. De cover stelt alle protagonisten voor en geeft meteen de aanzet tot een spannende thriller over een bende dieren die erop uit trekken om in de vrije natuur twee enorme taarten te gaan consumeren. Thé Tjong-Khing werkte voor dit boek een geniaal scenario uit, waarin elke beweging, stemmingswisseling, onderlinge relatie en enscenering perfect kloppen. Op die manier 'lees' je tientallen verhalen, elk met een eigen geestige plot. De meesterlijke kleurige tekeningen staan in een uitstekende compositie op grote dubbele pagina's, wat het boek een heel bijzondere dynamiek meegeeft. Deze prachtige fabel in beeld waarin de hele comédie humaine fijntjes uit de doeken wordt gedaan, leest als een film. Een uitzonderlijk bravourestukje van een meester-tekenaar.
   In Koningsdochter, zeemanslief laat Karlijn Stoffels verrassend en voluit een heel andere wind waaien dan in haar adolescentenromans over tobberige jongelui voor wie het leven geen lachertje is. In elf melancholische verhalen roept ze een lang vervlogen wereld op. De tijdloze, epische sfeer herinnert aan volksvertellingen, mythen of sprookjes, met bezwerende herhalingen en lippizanerschimmels, herbergen en miserabele prinsessen, maar dan op een eigen manier getoonzet en in een heel aparte stijl geschreven. Smartzanger Bennik vormt de rode draad: met zijn onovertroffen troostende talent wordt hij in het hele land gezocht om begrafenissen en rampen te bezingen en de grote en kleine levensverhalen van de doden op te roepen. Of Mitou, zijn onbekende tegenspeelster die vrolijkheid rondstrooit bij de mensen, ooit zijn pad zal kruisen, mag de lezer zelf invullen. Koningsdochter, zeemanslief is een overtuigend geschreven en ontroerende ode aan de liefde en het verdriet dat daar onvermijdelijk bij hoort.
   In Schijnbewegingen van Floortje Zwigtman zet het Victoriaanse Londen het decor. Geen trieste Oliver Twistintriges hier, maar een goed gedocumenteerd, broeierig verhaal over Adrian Mayfield, een volkse underdog uit het Londense East End, die handig infiltreert in de decadente purperen hofhouding rond Oscar Wilde aan het eind van de negentiende eeuw. Tegen die boeiende achtergrond zet Zwigtman levensechte personages en emoties neer. Ze laat haar held, Adrien Mayfield, overigens de verteller van het verhaal, meesterlijk evolueren: van onnozele, verongelijkte dromer, doortrapte afzetter tegen wil en dank en handige overlever, tot verwarde en naar de grote jongensliefde hunkerende jongeman. Als een wendbare kameleon schikt hij zich gewiekst naar zijn omgeving, om altijd weer in de smaak te vallen en om, vooral dat, toch maar geliefd te worden. In Schijnbewegingen worden jonge lezers niet met een kluitje in het riet gestuurd. Zwigtman doorprikt hier de mythe van een tijd en gaat geen taboes uit de weg. En dat doet ze met verve.
   De enige Vlaming op het ereschavotje is Jan De Leeuw met zijn psychologische fantasyverhaal Het nachtland. Hoe de jury zich door dit boek kon laten verleiden, is een raadsel. Er zat echt wel wat beters in het Vlaamse aanbod. In een gekunstelde 'literaire' constructie zet De Leeuw twee verhaallijnen op, die op het eind een beetje amechtig samenvallen. Het boek leest als een realistische soap over een verdwenen vader en een wanhopig zoekende zoon, die in een 'catatonische' coma terechtkomt, wat dan meteen de deur wijd open zet voor een tweede koortsige fantasy plot tegen de achtergrond van een, jawel, mythisch Catatonië, waar de jonge held op zijn zoektocht naar een vader de speelbal wordt van ingewikkelde machtsintriges en eindeloos gekonkel. De dubbelheid zit ook vernuftig in de lay-out verwerkt. Niet slecht als idee, maar het resultaat is, op een paar overtuigend geschreven passages na, ontgoochelend. Meligheid en ongeloofwaardige, stereotiepe personages en dialogen alom in het ene verhaal, psychologisch Freudiaans gekoketteer, overbodige literaire citaten en warrige wijdlopigheid in het andere. Het nachtland gaat, vrees ik, aan overbedachtheid ten onder.

De kansen

Jury's zijn door de band onvoorspelbaar en moeilijk te doorgronden. Dit wordt, vermoed ik, een keuze door consensus. Unanimiteit over een ultieme winnaar lijkt me, de samenstelling van de jury én de aard van de vijf gegadigden in acht genomen, een illusie. Toch maar een voorzichtige pronostiek.
    Dat er voor Het nachtland gekozen zou worden, is onwaarschijnlijk. Tenzij Vlaamse solidariteit en de overweging dat nieuw talent beloond moet worden, beslissend worden?
   Pikkuhenki zou een mooie en terechte bestemming zijn voor de Gouden Uil. Toon Tellegen kreeg die eerder al voor De genezing van de krekel. Illustratrice Marit Törnqvist is voor het eerst in de running. Kan het argument om een bijzonder smaakvolle multimediale opzet te bekronen, als tegengewicht voor de oprukkende digitale wansmaak de doorslag geven? Dat was ook al het geval met Luna van de boom en vorig jaar nog met een jonge Gouden Uil voor De Schepping. Dan toch maar niet?
   Schijnbewegingen is een perfecte combinatie van epische vertelkunst en literair vakmanschap en een uitzonderlijk boeiend historisch geïnspireerd verhaal, zoals je er zelden leest. Bovendien een echt cross-overboek, waar volwassenen ook wat aan kunnen beleven. Een waardige potentiële winnaar, dus. Floortje Zwigtman heeft al een gouden vogel in haar prijzenkast zitten voor Wolfsroedel. Kun je dat wel maken? Voor Jeroen Brouwers mocht het... Voor Zwigtman dan ook maar?
   Picknick met taart, dan? Het meesterlijke en geestig gecomponeerde boek van honderd-en-een-verhalen van Thé Tjong-Khing, zonder één enkel geschreven woord, is van een unieke welsprekendheid. Een uitgelezen winnaar. Vorig jaar durfde de jury van de toch wel erg literair geïnspireerde Woutertje Pieterse Prijs het aan, om de voorganger ervan, Waar is de taart, uit te kiezen. Heeft deze jury even veel branie?
   En dan ten slotte is er Koningsdochter, zeemanslief, een prachtig mythisch boek, met elf overweldigende liefdesverhalen vol verlangen en melancholie, in één emotionele geut opgeschreven, zo lijkt het. Met, toegegeven, een soms wat rammelende structuur. Maar toch, het boek is zeker een plausibele winnaar voor een heterogene jury met een voorliefde voor literaire kwaliteit, grensverkeer tussen klein en groot, gevoelige romantiek en het 'betere jeugdboek'. Met twee nominaties op zak mag Karlijn Stoffels die Gouden Uil eindelijk weleens binnenhalen, toch?

Copyright ©  De  Morgen                     22 maart 2006.