Ooo! Aaa! Hoe mooi!

Een grappige vraagbaak

'Waarom een buitenboordmotor eenzaam is', 'Waarom een schone zakdoek ook schoon kan zijn' of 'Hoe een gozer met zijn brom onder een kerselaar staat', allemaal een beetje rare vragen waar je niet meteen een antwoord op weet te verzinnen. Joke van Leeuwen brengt opheldering in Waarom een buitenboordmotor eenzaam is, een nieuw fraai uitgegeven boek over de Nederlandse taal, en een initiatief van Stichting Ons Erfdeel gesteund door de Nederlandse Taalunie.
"Een boek voor kinderen en andere mensen", noemt de schrijfster het. En dat is het ook geworden: een onderhoudende en leeftijdloze vraagbaak over onze taal. Op 21 intrigerende vragen geeft Joke van Leeuwen in een informatieve én geestige stijl antwoorden. Saai wordt het nooit, ook al heeft het boek alles te maken met het ontstaan van de talen, over klankverschuivingen, spellingregels, moeilijke vervoegingen, rijmen, etymologie, synoniemen en spreekwoorden. Op haar eigen onnavolgbare manier maakt Van Leeuwen al die toch wel wat schoolse en droge informatie licht verteerbaar en boeiend. Dat doet ze door elk serieus gedocumenteerd 'exposé' meteen te relativeren met (taal)grappen en grollen, met een virtuoos versje of met geestige illustraties en hilarische strips. Zo vraagt ze zich af hoe, honderdduizenden jaren geleden, woorden met een betekenis konden ontstaan. Daar verzint ze acht plausibele manieren voor; de achtste is dan: "Je geeft elkaar een klank als naam. Die klank kan meer betekenis krijgen en een woord worden. Iemand wordt bijvoorbeeld aangeroepen met Wah! en iedereen weet dan dat Wah die ene is met dat litteken op zijn wang. En Wah weet het ook." In 'Hoe hoe klinkt' wordt het hele rijtje klanken bekeken en krijgt elke letter een aangepaste tekening. "Als je vaak hoe hoe hoe zegt is het geen vraag meer, maar een onheilspellende windvlaag." En dat je de A op heel wat manieren kunt uitspreken, wordt hier niet met ingewikkelde fonetische transcripties uit de doeken gedaan: je hebt de verbaas-a, de bij-de-tandarts-a en de kijk-eens-wat-mooi-a. "Hebban olla vogala nestas..." laat haar dan weer opmerken: "Nu zoudan de mensan raar kijkan als je zo tegan hen zou pratan." Of neem deze nog, uit het hoofdstuk over klanknabootsingen: "Een koekoek heet koekoek omdat hij Koekoek! roept. Een roodborstje roept nooit: Roodborstje!" Een interessant en geestig boek dat ook op school een verademend alternatief kan bieden.

Over koetjes en lettertjes

Heel wat instructiever en serieuzer van aanpak is A is een koetje (dat staat op zijn kop). Ook weer mooi uitgegeven en rijkelijk geïllustreerd vertelt het boek het verhaal van het schrift en het alfabet, van de rotstekeningen uit de prehistorie tot Garamond en Gill. Het werd gemaakt op basis van een tentoonstelling met dezelfde naam, georganiseerd door Scryption, het museum voor schriftelijke communicatie in Tilburg. De stijl klinkt wat zakelijk maar de informatie blijft toegankelijk. Vooral het overzicht van de letters van het alfabet en hoe die zich door de tijd heen ontwikkelden, is erg verhelderend en interessant. Hier krijg je dan meteen ook de verklaring van de titel: A was meer dan drie eeuwen geleden in het Midden-Oosten het symbool voor een rund en leek omgekeerd inderdaad verbazend op een koeienkop. De Feniciërs kantelden het teken, de Grieken maakten er alfa van en bij de Romeinen kreeg A zijn definitieve vorm en klank. Ook over verschillende schriften kom je wat aan de weet. Vijf verschillende Coca Cola-flesjes met steeds een ander logo maken dat nog duidelijker. De poging om een en ander wat interactief te maken is niet erg geslaagd: de opdrachtjes zijn wat knullig en overbodig. De illustraties van Dorus Brekelmans zorgen voor de nodige luchtigheid.

Voor anglofieltjes

Ook het splinternieuwe Van Dale Beeldwoord&boek heeft alles met taal en teken te maken en laat je wat nostalgisch terugdenken aan dat oude Verschuerens woordenboek. Dit is dan wel volledig in kleur uitgegeven en tweetalig (Engels en Nederlands) uitgewerkt. De (vaak zeer actuele) onderwerpen staan thematisch gerangschikt. Zo krijg je onder 'Communicatie' alles in woord en beeld over de personal computer en het internet, en wie meer wil weten over soorten brillen, paraplu's of sieraden kan bij 'Accessoires en lichaamsverzorging' terecht. Bij elk thema staat ook nog een korte verhelderende inleiding. Onvoorstelbaar volledig en bijzonder overzichtelijk gemaakt, dit woordenboek. Achteraan zit ook nog een alfabetisch Nederlands en een Engels register van 'aalbes' en 'abdomen' tot 'zwevende rib' en 'zygomatic bone'.

Joke van Leeuwen
Waarom een buitenboordmotor eenzaam is
Stichting ons erfdeel, rekkem, 96 p., € 13,25.
Vanaf 10 jaar.

Rob Berkel
Ferran Bach
A is een koetje (dat staat op zijn kop)
Davidsfonds/Infodok & Biblion, 64 p., € 14,75.
vanaf 10 jaar.

Jean-Claude Corbeil
Ariane Archambault
Van Dale Nederlands-English Beeldwoord&boek
Van Dale Lexicografie bv., 368 p., € 24,95.
vanaf 9 jaar.

Copyright ©  De  Morgen                     27 oktober 2004.