Een broze droomwereld

Mark Haddons verhaal over de autistische tiener Christopher ontroert en fascineert. Daan Remmerts de Vries zet een indringend portret neer van een wanhopige liefde tussen twee jongeren. Sonya Hartnett dringt diep door in de wereld van een jongen die het gevoel heeft dat hij er evengoed niet had kunnen zijn. Belle Kuijken signaleert drie boeken waar zowel jongeren als volwassenen zich in kunnen herkennen.

Mark Haddons prijsboek zal deze zomer volgens Britse critici in ieders koffer slingeren. Hoewel Haddon al veel schreef (tv-series en avonturenverhalen voor kinderen, poëzie en cartoons) is dit zijn debuut voor volwassenen. Dat dan wel prompt bij twee uitgeverijen tegelijk is verschenen. Ook in vertaling bestaat er een versie voor kinderen, en een versie voor volwassenen. De auteur zegt erover in een interview dat hij Het wonderlijke voorval met de hond in de nacht heeft geschreven voor de volwassen veertiger die hij nu is, wat hem een bijzonder vrij gevoel gaf bij het schrijven. Dat hij teleurgesteld was toen hij hoorde dat het halvelings toch nog een boek voor de jeugd zou worden.
   Bij de uitreiking van de Whitbread Book of the Year vroeg menige criticus zich af waarom Mark Haddons emotional roller coaster met de autistische tiener in de hoofdrol zoveel mensen fascineert. "Ik vind mensen verwarrend", zegt Christopher ergens. Vinden we dat niet allemaal? Misschien is het daarom dat zoveel lezers zich graag identificeren met de gekke, maar innemende en dromen najagende 15-jarige, die de volwassen lezer bovendien heel wat bijleert met zijn opvattingen over het verschil tussen dieren en mensen, over de verschijningsvorm van buitenaardse wezens, over de noodzaak van het vangen van de tijd.

Daan Remmerts de Vries 'debuteerde' onlangs met een roman voor volwassenen. Het boek vervolledigt 's mans veelzijdigheid: hij schreef al heel wat fascinerende kinder- en tienerboeken. Hij maakt illustraties voor de Volkskrant en ook sprankelende prentenboeken zoals het onnavolgbare Ridder Prikneus. Ook zijn kinderboekje Godje blijft in het geheugen hangen. IJspaleis, zijn eerste roman voor volwassenen, is, hoewel de uitgever helemaal geen melding maakt van een jong publiek, zeker een boek dat een brug slaat tussen twee lezerspublieken. Het thema alleen al: de 19-jarige Max begint een relatie met een goede vriendin, Lena. Zij is stug, terughoudend en verward. Hij wil haar tot de zijne maken, dringt aan op meer nabijheid, maar hij komt niet veel verder dan een vrijwel onverschillige instemming van haar kant. Het hele boek door probeert hij haar te ontdooien en te verwarmen. Hun vrijpartijen zijn aanvankelijk aandoenlijk houterig, waarbij hij van de spanning geen erectie kan krijgen. Lena kan zich niet aan het genot overgeven, iets wat Max wanhopig maakt. Zij staat voor koelheid, hij voor engagement, maar een of ander onfortuinlijk noodlot zorgt dat ze niet zonder elkaar kunnen. Hij heeft de idee dat hij zich "bij haar naar binnen moet dringen". Vooral figuurlijk dan, zich opdringen aan haar aandacht. Lena is een vreemd meisje, dat wordt al snel duidelijk, misvormd als ze is door teruggedrongen emoties en frustraties, zwaar onder de invloed van haar tirannieke vader. Ze is zelfdestructief en kan niet kiezen voor de warmte die Max haar biedt. Beiden worden ze niet gelukkig, integendeel. Lena's onverschilligheid groeit als een kanker uit tot een groot verlangen naar de dood. De passie van Max voor haar ontspoort tot hij haar mishandelt. Liefde wordt in dit boek door het hoofdpersonage verward met het sluipend gif van obsessie. Het verhoopte geluk wil maar niet lukken.
   Daan Remmerts de Vries kiest voor uitgebreid en indringend schrijven. Hij wil met alle mogelijke middelen de lezer overtuigen van de echtheid van de personages. Hij kleurt om die reden psychologische portretten nauwgezet in. De lange trieste dans van het koppel zal niet alleen volwassenen bekoren. De bekommernissen van beiden over uiterlijkheden, de vloek van het schoolleven, de monsters van leerkrachten, allemaal stukjes van een kader waarin jongeren zich bijzonder goed zullen herkennen. Niet dat de auteur bij het schrijven een bepaald publiek voor ogen heeft gehouden. Nergens een spoor van trendy taalgebruik, eerder zelfs zeer poëtische en tactiele bewoordingen. Hij beschrijft opgetrokken schouders, een huid die zich strak trekt, een geliefd blond achterhoofd. Hij gebruikt krachtige omschrijvingen als "schrikachtige onrijpheid", of tere bespiegelingen als "haar afwezigheid lag als een schaduw over zijn gestalte". Een soort proza dat gelukkig geen toegevingen doet.

De Australische schrijfster Sonya Hartnett is bezig met schrijven sinds haar 15de, ze geeft ongeveer jaarlijks een nieuw boek uit. Haar vorige boek (Het tunnelkind) werd overal enthousiast onthaald, en bekroond met de Guardian Fiction prize. Heel vaak schrijft ze voor adolescenten, maar vaak ook is de grens niet te trekken. In Australië werd haar nieuwste boek De jongen voor volwassen lezers uitgegeven, in vertaling plakt Houtekiet er geen leeftijd op, maar brengt het discreet onder bij 'boeken voor jeugd en jong-volwassenen'. Net als in Het tunnelkind speelt ook in De jongen een kind de hoofdrol. De 9-jarige Adrian heeft het gevoel dat hij er evengoed niet had kunnen zijn. Net als de andere kinderen in het boek is hij niet belangrijk, loopt hij zelfs in de weg, hoe onzichtbaar, stil en weinig veeleisend hij ook is. Het nieuws dat hem via de televisie bereikt over de ontvoering van drie kinderen vlakbij zijn eigen wijk, raakt hem diep. "Adrian heeft nooit geweten dat iemand, behalve familie of vrienden, iets bijzonders zou kunnen zien in een gewoon kind zoals hijzelf of Clinton of dat meisje met die sproeten op haar neus. Dat een gewoon kind een begeerlijk ding zou kunnen zijn, de moeite waard om mee te nemen." Met z'n vermoeide oma vormt Adrian een stug koppel dat probeert samen te leven, en rondom hen staan heel aparte, geesteszieke figuren. Een psychisch zeer zwaar zieke moeder die niet meer voor hem kan zorgen, een oom die het leven niet aankan, Het Paard, een zwakzinnig meisje in zijn klas. Adrian observeert die aparte werelden van nabij, en laat daardoor ook zichzelf kennen: hij is angstig en verstoten. Een nieuwe schoolweek wordt kort als volgt aangekondigd: "Maandag lag als een hakbijl op hem te wachten." De psyche van het hoofdpersonage wordt voor de lezer aanvullend door de auteur zelf geanalyseerd: "Adrian is een kind voor wie het leven makkelijk in duigen valt. De kleinste moeilijkheden en ergernissen kunnen hem compleet ontredderen. (...) Hij vraagt zich af hoe hij het moet redden als hij eenmaal volwassen is, wanneer zijn angsten jaren de tijd hebben gehad om welig te tieren." Die directe, onomwonden inzage in Adrians hoofd lijkt misschien een weinig spannende manier om Adrians figuur te schetsen, maar Hartnett wil ook wat kwijt over de psychologie van een kind, en dus ook over hoe je met 9-jarigen zou moeten omgaan. Ze neemt duidelijk stelling, in enigszins belerende, maar in het gehaal passende frasen als: "Kinderen zien de wereld als een dierlijke samenleving met onbarmhartige wetten die ze zonder slag of stoot accepteren." Geen idee of kinderen aan deze (trouwens zeldzame) passages iets hebben, in ieder geval is de bloedmooie en intrieste vriendschap met zijn buurmeisje, die zich noodlottig ontspint, een van de meest ontroerende stukken proza die ik sinds lang las.

Copyright ©  De  Morgen                     18 februari 2004.