Jong en uitzonderlijk

Overgestileerd en koel is het eerste tienerboek van Margaret Wild, de Australische die al heel wat prentenboekjes over dieren op de wereld zette. Het nieuwe boek van de Vlaamse Noëlla Elpers is dan weer kleurrijk maar met kartonnen figuren.

Margaret Wild waagt zich eens aan heel wat anders dan prentenboeken: Jinx is een jeugdboek dat door de experimenten met stijl aanvankelijk op de zenuwen werkt, maar door de kracht van het verhaal zelf de lezer toch helemaal voor zich wint.
   Het is een fragmentarisch verhaal, iedere pagina is een flardje van de gedachtegangen van hoofdpersonage Jen, een tienermeisje. Dat je van haar nogal wat uitzonderlijks kunt verwachten, wordt vanaf de eerste pagina duidelijk: "Leer mij niet kennen. Vraag mij niet mee uit. Hou niet van mij. Wees gewaarschuwd! Ik ben Jinx." Zo is de toon gezet. De korte, koele zinnetjes zijn onder elkaar gezet, als was het hele boek een lang gedicht. Een stijl die ik eerst interpreteerde als een leuk spelletje van de vormgever, na een tijdje vervelend begon te vinden, maar op den duur aanvaard heb als substantieel deel van het verhaal. Zinnen worden in stukken gehakt van maximum vijf woorden en onder elkaar gezet. Het verhaal wordt door de vormgeving letterlijk minder vloeiend gemaakt: de sowieso vaak al confronterende gedachtegangen zijn gehakt en verknipt. De koele beschrijvingen, rechttoe rechtaan standpunten over het leven van een jong meisje worden wreder door de hortende stijl. Zij vertelt, in hoofdstukjes van slechte een pagina, over zichzelf en haar vrienden en familie, de anderen vertellen over haar. In cryptische stijl, snauwerig soms, krijgen we afzonderlijke bedenkingen, korte invallen, als kattebelletjes van de complexe tienergeest. Over haar eenzame moeder die "al bijna dood is" omdat ze geen minnaar heeft, maar wel verliefd is als een puber op een man die niet van haar houdt. Over Grace, haar Mongools zusje, haar vader die ze de Rat noemt (omdat hij haar moeder verliet). Haar vriendinnen schetst ze kort en meedogenloos. Barbara: "Iedereen noemt haar Barbaar hoewel ze buiten haar gehechtheid aan de waarheid niets barbaars in zich heeft." Of: "Connie lacht zo hard dat de leraren in de lerarenkamer met hun tong klakken."
   Jen heeft geen probleem met jongens. Ze ontmoet Charlie, een jongen die haar hart steelt omdat hij graag met Grace, haar Mongoolse zusje speelt. Charlie krijgt ook van de lezer alle sympathie, maar hij kan het leven niet aan. Hij vraagt zich af waarom hij altijd in het zwart droomt, doet aan zelfdestructieve spelletjes, en in zijn hoofd malen zelfmoordideeën. De liefde tussen Jen en Charlie is kwetsbaar, maar mooi. "Als ik een boot was, Jen, zou ik voor de rest van mijn leven bij jou voor anker willen." Dit en vele andere uitspraken zijn niet bepaald wat je van een doorsnee-tiener verwacht. Jen en haar vrienden zijn allemaal bijzonder verstandige, snel opgroeiende mensen, bij wie de zoektoch naar het volwassen leven pijnlijk is. Charlie hangt zich op aan de trapleuning, het leven is hem te zwaar. Aan de ontdekking van zijn lijk worden niet veel woorden vuilgemaakt, het is de mededeling van de ramp te midden van dagelijkse vrolijkheid: "Hij deed het zoals het hoort: koos goed, stevig touw, oefende knopen en hing zichzelf op aan de trapleuning. Het huis licht op als het gezin luidruchtig binnen valt, sjouwend met boodschappen, verlangend naar de fish 'n chips, kibbelend over wat ze zullen kijken op tv." Er knakt iets in Jen vanaf dan, ze stort zich bij wijze van experiment even in het verderf, ze tast haar grenzen af, ze wordt een slet genoemd. ("Het is zo'n sappig seksueel woord.")
   Wanneer Jens tweede vriendje ook het leven laat, laat ze zich Jinx noemen, een ongeluksbrenger, en begint ze zich als een kreng te gedragen. Jinx is een bijzonder geslaagd eerste jeugdboek van een doorgewinterde schrijfster. Niet het minste omdat ze duidelijk maakt dat extreme ontplofbare liefde voor datzelfde leven in het hart van één meisje kunnen huizen.

Het nieuwe tienerboek van de Vlaamse schrijfster Noëlla Elpers is in vele opzichten het tegendeel van Jinx. Waar Margaret Wild zo elliptisch schrijft, houdt Elpers er een uitvoerige beschrijvende stijl op na. De setting is dan ook een bijzonder landschap: een vulkanisch eiland voor de kust van IJsland. De auteur construeert in Geheimen van de wijde zee een nogal complexe verhouding tussen drie tieners van verschillende origine die elkaar op het eiland ontmoeten. Het meisje Alison zal de twee jongens (de halve Inuït Yorrick en de Belg Jonathan) aan elkaar voorstellen. Alle drie hebben ze zo hun eigen sores. Alison en Jonathan snakken naar een gezin, want bij beiden is een ouder weggevallen. Yorrick wordt gepest met zijn Inuït-moeder en is, ondanks zijn machogedrag, nerveus voor zijn inwijdingsritueel als sjamaan. Daartoe moet hij drie dagen alleen in een iglo verblijven, met vreselijke angst voor de ronddwalende ijsberen. Die er niet zijn, maar Yorricks moeder houdt vast aan de rituelen van haar voorvaderen.
   De schok tussen culturen is een van de thema's van het boek. Yorrick belichaamt het drama van een kind tussen twee culturen: in Groenland werd hij gepest door de volbloed Inuït-kinderen, in IJsland door de blanken. De wrijvingen tussen Yorrick en Jonathan vinden hun oorzaak in cultuurverschillen. Jonathan vindt Yorrick wreed als hij gevangen vis koelbloedig doodslaat en eet van het vlees van de schattige papegaaiduiker.
   Met de beschrijving van de onverbiddelijke krachten van de natuur en de inlassingen van Inuït-mythes bewijst Noëlla Elpers dat ze kan schrijven. Maar net als in Beloega, haar vorige boek, is de uitwerking van de personages pover. In de geheel onbekende wereld die ze oproept, spelen sterke universele gevoelens als liefde, vriendschap en woede een grote rol. De auteur kan die emotionele wereld niet geloofwaardig overbrengen. Dat Yorrick en Jonathan ten slotte vrienden worden staat zwart op wit, maar blijven letters op papier. "Ze waren elkaar beter gaan begrijpen. Er was zelfs sprake van respect. Samen hadden ze Alison gered, met de hulp van Toby. Ze waren geen rivalen meer, maar bondgenoten." Dit moet de lezer dan maar geloven. Er is alleen deze conclusie, niet de weg die een conclusie onvermijdelijk nodig heeft. Elpers bouwt belangrijke relationele spanningen en conflicten te weinig op. Zo blijft ook de vermeende liefde tussen Jonathans vader en Alisons moeder in het duister. De lezer heeft nooit een vonkje gevoeld, de relatie die op de kloppen loopt, is dus verre van meeslepend. De drie jongens die Yorrick het leven zuur maken, Lars, Knud en Fenja, worden steeds in één adem vernoemd. Ze zijn als een driekoppig, stompzinnig ettertje zonder gezicht. Dit zijn geen jongens maar kartonnen figuren. En het zijn net deze menselijke relaties die de ziel van het boek zouden moeten vormen.
   Noëlla Elpers verrast met een bijzondere epiloog aan haar verhaal, waarbij de sjamaan in spe een fascinerend afscheid brengt voor Jonathan, wanneer die terug naar België vliegt. Een van de weinige echt emotionele momenten in het boek, en misschien een voorbode van een doorleefder, volgend boek.

Copyright ©  De  Morgen                     10 december 2003.