Meeslepende verhalen

Voor de samenstelling van het jeugdprogramma gingen de organisatoren van Het Andere Boek te rade bij Villa Kakelbont, het Nationaal Centrum voor de Jeugdliteratuur. Ianka Fleerackers laat in de Letterbak zes auteurs hun nieuwe werk voorstellen: een gevarieerd gezelschap dat zich tot een wat ouder lezerspubliek richt (12 jaar en meer) met poëzie, een geïllustreerde toneeltekst, een novelle en drie jeugdromans, waaronder een pril debuut. Voor zeer jong-geletterden leidt Nicolle Van den Hurk een workshop 'prentenboeken maken'.

Op 4 oktober is Harmen van Straaten de opener. Hij is familie van cartoonist Peter van Straaten, en al jaren bekend als zeer begenadigd illustrator van kinderboeken. Hij tekende bij verhalen van Carry Slee, Jacques Vriens, Paul Biegel en andere Nederlandse topauteurs; alles samen 225 boeken. Hij won prijzen met zijn onovertroffen illustraties in Een opa om nooit te vergeten van Bette Westera. In 2001 is het eerste boek verschenen dat hij helemaal zelf heeft gemaakt: De liefste kusjes zijn voor jou (Van Goor). Pas verscheen zijn eerste boek voor volwassenen: Wonderland, volgens uitgeverij Vassallucci een boek dat "een brug slaat tussen een jeugdroman en een roman bedoeld voor alle leeftijden". De vraag of dit nu werkelijk een zogenaamde cross-over roman is of niet, doet misschien niet echt ter zake. Van Straaten zelf heeft het niet bedoeld als een jeugdroman, het was de uitgever die dit lezerspubliek erbij wilde betrekken. De simpele reden daarvoor is de leeftijd van het hoofdpersonage: de 15- of 16-jarige DJ Cool (eigenlijk David John Coombs die zichzelf een glorieuze en avontuurlijke toekomst toewenst). Wonderland bestaat in grote lijnen uit één lange 'puberlitanie', zoals Hanneke Groenteman het goedbedoeld uitdrukte in Boeken op zondag. DJ Cool zit op een honderd jaar oude pier, waarop een bingohall, een piepende carrousel en een ooit gecrashte, nu tot een attractie verheven spitfire staan. Allemaal vergane glorie, zo doet DJ Cool de lezer uitvoerig en herhaaldelijk uit de doeken. Vanuit de cockpit van de spitfire, waar hij de hele namiddag en avond op zijn vriend Slimy wacht, vertelt hij zijn dromen, bidt hij tot zijn grote vriend God, schimpt hij op zijn grootouders en vader, die hem allemaal weerhouden te beginnen aan zijn veelbelovende leven. Meestal is dat allemaal zeer onderhoudend, vlot en grappig geschreven, maar, en vooral de eerste 30 bladzijden, weleens te warrig en erg ver weg van de zaak. Wonderland is maf en grappig, echt vaak werkt die humor echt, maar meer dan eens is het flauw gezever. Vervelend zijn de herhalingen: voortdurend wordt het "nu wel echt erg donker", of heeft het hoofdpersonage veel zin in een sigaret, wil hij wegvliegen met zijn cockpit. De lezer wil wel een tijdje meedraaien in de carrousel van de rondtollende gedachten van een puber, maar niet tot in de eeuwigheid. Van Straaten kan schrijven, zoveel is duidelijk. Het is nu al uitkijken naar zijn volgende roman, cross-over of niet. "Dit is een stem die de jeugdliteratuur goed kan gebruiken", zegt de Volkskrant over het nieuwe boek van Van Straaten. Klopt, alleen mag het iets minder doordrammerig. (BK)

Nog meer familiegeheimen in Itamars hemelpoort, een novelle van Heide Boonen, die vorig jaar voor Duivelshanden, een intrigerend boek over pesten, terecht de Boekenleeuw kreeg én een nominatie voor de Gouden Uil. Een dun boekje, deze keer, met, vrees ik, ook een wat 'dunne spoeling'. Na de dood van haar oma reist Jeanneke met haar moeder, redactrice voor een modeblad, naar een klein vissersdorp in Portugal waar de tijd in alle opzichten is blijven stilstaan. Ze gaan er tante Roos opzoeken die jaren jaren geleden, om voor Jeanneke althans duistere redenen, plots verdween. Uit teruggevonden brieven die oma aan haar dochter schreef en die ongeopend waren teruggestuurd kon ze worden gelokaliseerd. De stugge tante Roos is perfect geïntegreerd in het dorp, maar 'krast' en snauwt erop los tegen haar bezoekers en is vooral allergisch voor haar niet-begrijpende nichtje. Mondjesmaat kom je, met Jeanneke, meer aan de weet over een ongelukkige liefdesaffaire tussen Roos en Jeannekes vader. Op het eind komt uiteraard de grote verzoening en de jonge heldin houdt er ook nog een Portugees vriendje aan over. Heide Boonen bouwde haar verhaal fragmentarisch op: herinneringen, zeer zintuiglijke en geslaagde beschrijvingen van het Portugese landschap en confrontaties wisselen elkaar af. Vooral de sfeer in het godvergeten dorp wordt mooi weergegeven. Toch valt het allemaal wat mager en weinig overtuigend uit. De personages blijven te zeer van voorspelbaar papier en sommige scènes in dit wat literair-soapige boekje komen ronduit gekunsteld en rommelig bij elkaar geknutseld over. (AL)

Voor Bart Moeyaert is dit een bijzonder jaar. Precies twintig jaar geleden verscheen bij Altiora Averbode zijn eerste jeugdroman, Duet met valse noten. Een hele reeks druk bekroonde romans, verhalen, toneelteksten en performances later, debuteert hij net nu ook als dichter. In Verzamel de liefde selecteerde hij dertig gedichten in een fraai uitgegeven bundel met etherische illustraties voor een niet nader genoemd publiek. De vrij directe en toegankelijke stijl en de thematiek maken de gedichten alleszins leesbaar voor jongelui. Over het tobberige van het schrijven gaat het, over opgroeien en de pijn die dat kan kosten, over alleen of met z'n tweeën zijn, over verloren liefde en doodgaan, over verrukking en verdriet, kortom over de dingen van het leven en hoe de dichter die, heel persoonlijk vooral, ervaart. Het klinkt allemaal erg ritmisch en er wordt vaak ingenieus en soms ook lichtvoetig met taal omgegaan. In 'Laatste nacht', bijvoorbeeld: "Morgenochten/ na het ontbijt/ is mijn moeder mij/ niet kwijt, maar/ word ik als de tafel/ afgeruimd en na de vaat/ schoon weggezet." Geen grootse of aangrijpende poëzie in deze bundel, maar wel onderhoudend en goed gemaakt. Vreemd genoeg is Moeyaert in zijn gedichten directer en explicieter dan in zijn laatste romans, waarin de lezer vaker het raden heeft. (AL)

De Schepping is dan wel niet aan de orde op Het Andere Boek, maar het zal er, vers van de pers, wel te vinden zijn. Het werd een copieus prentenboek met een prachtige hervertelling van het bijbelse scheppingsverhaal. Pure poëzie, zowel in Moeyaerts meesterlijke en ritmische vertelde tekst als in de sublieme illustraties van Wolf Erlbruch. Het verhaal begint met het niets: "In het begin was er niets. Het is moeilijk om je dat voor te stellen. Je moet alles wat er nu is nog niet laten zijn... Als je het begin van alles wil zien moet je erg veel weglaten. Ook je moeder." Erlbruch laat op de begeleidende prent een moeder langzaam in het niets van de bladzijde verdwijnen. Een subtiel understatement in woord en beeld! De god die Erlbruch ruim op de platen neerzet is hartveroverend: een aldoor geheimzinnig glimlachende, lichtblauw geschilderde ronde ouweheer die blad na blad genereus de wereld schept met alles erop en eraan. Zijn guitige minzaamheid heeft iets van de schepper in Jean Effels Création du monde uit 1945. De ik, een klein korzelig ventje met bolhoed op een stoel, bekijkt met zijn rug naar de rest die hele scheppingsdrang met scepsis en achterdocht: "Wat had je aan alles wat geschapen was? Licht en schaduw, geur en vuur, en een banaan om op te eten, maar voor zover ik zag stond er nog nergens een andere plant met armen en benen als ik." Als god hem dan uiteindelijk een eigen plek geeft "tussen de zon en de maan en de sterren en de verste verte daarachter" draait de ik letterlijk bij. Bij het boek hoort ook een cd met de bijzonder geslaagde uitvoering van Die Schöpfung van Haydn door het Nederlands Blazers ensemble en met Moeyaert als meeslepende verteller. De indrukwekkende voorstelling ging overigens ook live op tournee in Nederland en is nu ook in Vlaanderen te zien. (AL)

Karla Stoefs schreef met Voor altijd bij jou een veelbelovend debuut. De titel mag dan wat melig klinken, het boek is het niet. Meteen valt de jonge ik-vertelster Hannah met de deur in huis. Ze beschrijft broodnuchter, beetje schamper zelfs, wie er op een foto staan die samen met een brief uit Amerika arriveerde: haar corpulente tante Zoë, haar Italiaanse oom Fredo met kunstenaarsambities en het breekbare neefje Gill. Ze kondigen hun terugkomst naar het vaderland aan; wegens slechte tijden in de pizzabusiness van oom Fredo en wegens Gills gezondheidsproblemen, zo blijkt. In de eerste bladzijden wordt de belangrijkste voorinformatie op een originele manier en zonder ellenlang geëmmer (een euvel waaraan nogal wat jeugdboeken lijden) meegegeven. Ook krijg je meteen de aanzet mee tot een wat avontuurlijke zijplot over ondergrondse reddingsactiviteiten tijdens de Tweede Wereldoorlog van grootvader René en over de geheimzinnige sfeer daarrond, een verhaal waar Hannah's vader na zijn dagtaak al jaren moeizaam een boek over schrijft.
   Alweer een boek over te ontrafelen geheimen dus, en zo zijn er wel (veel) meer. Karla Stoefs bouwde de twee verhaallijnen vrij evenwichtig parallel op. De nuchtere observaties van Hannah zorgen voor de nodige vaart en de dialogen klinken doorgaans geloofwaardig. Vooral het ontdooiingsproces tegenover het neefje wordt met veel zin voor understatement opgeroepen. Hannah's aanvankelijke nijdigheid gaat over in fascinatie voor de ziekelijke, intelligente en ondernemende jongen, om tenslotte in ontroerende affectie om te slaan voor de stervende Gill. Stoefs ging de valkuil van melodramatiek, niet ondenkbaar in een verhaal als dit, handig uit de weg door wisselend geestige en poëtische fragmenten strategisch in te bouwen. Hier en daar wil de plot wel eens rammelen (Hannah's vriendje Peter voegt weinig toe aan het verhaal, en de oplossing van het oorlogsraadsel heeft al te makkelijke haken en ogen)). Bovendien wordt een en ander nogal voorspelbaar. Stilistisch klinkt het soms nog wat stroef en stram. Toch houdt dit debuut ongetwijfeld beloftes in: hier is duidelijk een getalenteerde verteller aan het woord. (AL)

In januari van dit jaar ging Calypso in première in de Kopergieterij. Een productie van Vincent Bal (die vooral bekend werd voor zijn verfilming van Minoes) en regisseur Johan de Smet. Het boek bij de voorstelling verscheen bij Lannoo. De stukken dialoog en de korte innerlijke monologen zijn speels gelayout. Die bijzondere, onderhoudende vormgeving zorgt ervoor dat je geen moeite hebt om je alles wat er staat toch in te beelden. Door de dialogen heen staan bovendien naïeve stripachtige tekeningen van de personages (van de hand van Vincent Bal zelf), en foto's van de Amerikaanse fotograaf Weegee (Arthur Fellig) die de basis vormen van het verhaal. En dat verhaal is een heel filmisch avontuur van fotograaf Tommy, wiens donkere kamer een veilige biotoop is. Hij heeft een omvangrijk foto-archief, en dat interesseert Susy wel. Zij wil één fotorolletje dat haar vriend in diskrediet kan brengen uit Tommy's doka stelen. Hij wordt verliefd op haar en trekt om haar te helpen de boze wereld in. Naar de Calypso bar met duistere tooghangers, en naar een circus waar hij onverwachts een levende kanonskogel wordt. Je waant je in een Amerikaanse misdaadfilm met verdachte koffertjes, een pistool tegen de slaap en achtervolgingsscènes. Het verhaal van Calypso is sterk overdreven dramatisch, maar het werkt wel. Koldereske pseudo-krimiscènes worden afgewisseld met subtielere momenten. Vooral opmerkelijk aan dit boek is de manier waarop een theatertekst een tweede leven krijgt op papier. Theater laat zich doorgaans niet zo gemakkelijk lezen. Calypso is het bewijs dat het kan werken, mits door beelden en vormgeving wat sfeer toe te voegen. (BK)

Met haar debuut Witte pijn toonde Vandewijer zich al een prima researcher die documentair materiaal geloofwaardig tot leven kan brengen. Merg en bloed is net als dat debuut ontleend aan het harde leven van de Inuït. Deels mythisch, deels werkelijk is het leven van Anana, een meisje met de gave van een ziener. Inuïtmeisjes werden indertijd, bij grote ontbering, gedood bij hun geboorte. Anana's moeder weigert dit ritueel. Anana groeit op als een schande voor de vader. Naarmate ze ouder wordt boezemt ze, door haar bijzondere krachten, zowel mannen als vrouwen, kinderen als volwassenen ontzag en angst in. Dit is een verhaal van sterke, spirituele vrouwen die zich boven de barre onmenselijke omstandigheden zetten en het leven van de familie bepalen. Het boek is in een bijzondere, aan de mythe ontleende en wat afstandelijke stijl geschreven, een stijl die het bizarre, wereldvreemde van het verhaal benadrukt. Net als in Witte pijn ontmoet de primitieve beschaving de hedendaagse en hebben beide een onuitwisbare invloed op elkaar. Vandewijer heeft alweer bewezen hoe goed ze is in het blootleggen van de tegengestelde kant van de dingen. Zo is de beschaamde vader van Anana een slachtoffer van de heersende traditie, want hij kan zijn warme gevoelens voor zijn dochter niet laten blijken. Even dubbelzinnig is de gesloten Anana zelf, die een spiritueel leven leidt, maar ook hevig oplaaiende seksuele verlangens niet kan onderdrukken. De koele beschrijving van vaak mensonterende situaties doen je huiveren. Terecht wordt Merg en bloed op de achterflap omschreven als "ingehouden emotioneel". Die subtiele contradictie maakt de rijkdom van dit boek uit.
   Hartsteen is een historische roman met een Vikingmeisje in de hoofdrol. Ook hier is de vrouw het sterke geslacht, ook hier een dosis symboliek en mythische wijsheid, maar alles in de stijl van een vlot vertelde liefdesgeschiedenis. Hartsteen is filmischer en toegankelijker, een overtuigende documentaire met beschrijvingen van rituelen, maatschappij en politiek van die tijd. (BK)

Belle Kuijken & Annemie Leysen

Zaterdag 4 oktober 2003: 14 uur Harmen van Straaten 16 uur Bart Moeyaert 17 uur Vincent Bal (Letterbak)      Zondag 5 oktober: 14 uur Karla Stoefs 16 uur Heide Boonen 17 uur Ina Vandewijer (Letterbak)