Jeugdboeken over bijzondere passies
Een huis vol vogels en kinderen
De Duitse jeugdschrijfster Marlies Bardeli en de Vlaamse jeugdauteur Riet Vanloo schreven beiden een ongewoon verhaal over liefde en verantwoordelijkheid.
Alles
wijst erop de De vogels van Heer Droogstempel een Vlaams verhaal is.
Het is gesitueerd in Brussel en werd prachtig geïllustreerd door Ingrid
Godon. De verrassing is dus groot als na de eerste lezing blijkt dat dit eigenlijk
een uit het Duits vertaald boek is. Een hertaling door Ina Vandewijer (zelf
jeugdauteur) van Die Befreiung des Herrn Kartuschke, van de Duitse
Jeugdschrijfster Marlies Bardeli. Het oorspronkelijke verhaal speelt zich
af in de buurt van Hamburg, de vertaalster verplaatste het naar Brussel. Godon
tekende ook de illustraties bij de oorspronkelijke versie; en wordt in de
Duitse pers vergeleken met haar grote collega Wolf Erlbruch. En dan het ongewone
verhaal: heer Droogstempel is een grijs ventje met een verborgen passie. Hij
houdt van vogels, en heeft een stuk of tien inheemse en exotische exemplaren
in huis. De vogels zijn z'n kinderen én z'n liefde, zoveel is duidelijk.
Maar ondanks zijn goede zorgen (gedroogde insecten, muziek en regen uit de
gieter) lijden ze aan 'vogelspleen' en hij tracht ze samen met de integere
buurjongen Anton opnieuw 'leichtmütig' te maken. Maar de vogels blijven
veren verliezen en staken hun gefluit, en er zit niets anders op dan ze hun
vrijheid terug te geven. Nadien vergaat het heer Droogstempel net zo: hij
wordt ongelukkig met z'n beperkende leventje als ambtenaar op het kadaster
en in zijn kleine appartementje en breekt zelf ook uit zijn kooi.
Een eenvoudig verhaal zonder enige vorm van emotie wat betreft
taalgebruik, maar dat als geheel toch weet te ontroeren. Bardeli is bijzonder
karig met woorden, zodat je een heel uitgepuurd, bijna griezelige koele stijl
krijgt, die gaandeweg door de gebeurtenissen zelf warmer wordt. Je krijgt
een aantal surrealistische, en heel knappe scènes te lezen, zoals die
waarbij Anton en heer Droogstempel muziek opzetten voor de vogels en hun best
doen om daar heel vrolijk op te dansen.
"Toen zetten ze 'Yesterday' op. Heer Droogstempel zei:
'Mag ik deze dans van u?' en danste heel teder met mevrouw Rosalie Goethuys.
Anton keek ernaar. Op 'A hard day's night' dansten ze wild, en Anton danste
wild mee. 'Ho!' riep heer Droogstempel en hij wiste het zweet van zijn voorhoofd.
Mevrouw Rosalie Goethuys en Anton waren ook buiten adem.
"Toen de muziek zweeg, schoot het Adam plotseling te
binnen dat ze helemaal niet meer aan de vogels gedacht hadden. Ze hadden alleen
voor zichzelf gedanst. Maar de vogels waren met z'n allen weggekropen: in
de hoeken van hun kooi, achter de boeken, onder de hangplanten. En Hansje
lag plat op zijn buik en ademde zwaar."
De vogels van heer Droogstempel is een heel mooie
opzet die iets verder had mogen gaan. Ik had best wat meer wetenschappelijke
achtergrond over de vogels willen lezen. Je raakt nieuwsgierig naar de specifieke
levensstijlen van zwaluw Martha, winterkoninkje Godfried en de kanaries Filip
en Mathilde (!). Het worden karakters, maar te weinig ingekleurd. Het mocht
voor mijn part iets meer een literaire vogelgids zijn met gedetailleerde portretten.
Net zoals de auteur wat vertelt over de landen waar de vogels oorspronkelijk
vandaan komen, had ik ook graag wat meer vernomen over haar kennis van vogels.
De menselijke personages zijn ook nogal vlakjes, maar dat heeft alles te maken
met de stijl. Heer Droogstempel is een bordkartonnen figuurtje (zelfs in de
tekeningen), en dat geeft een afwisselend bevreemdend en grappig effect. Buurvrouw
Rosalie Goethuys en haar zoon Anton zijn dan wel weer van vlees en bloed.
Heel ingetogen en gestileerd is dit bizarre vogelverhaal, van een auteur die
er wat van kan. En dat bij de vertaling Hamburg door Brussel werd vervangen
is een goed idee. Vlaamse jeugdboeken die in onze hoofdstad gesitueerd zijn,
zijn vrij zeldzaam. Ina Vandewijer koos voor herkenbare locaties zoals Metrostation
Bockstael, waar Hansje de mus wordt vrijgelaten, of verving een of andere
buitenwijk van Hamburg door Koekelberg, de wijk aan de basiliek waar ze heer
Droogstempel laat wonen.
Wel
écht van Vlaamse bodem is Madoe van Riet Vanloo. Vanloo is al
jarenlang uitgeefster van de educatieve projecten van Averbode en schreef
al enkele jeugdboeken. Het verhaal begint als Madoe een jaar of tien is. Ze
is wat molliger dan haar klasgenootjes en net verhuisd. Een nogal typisch
allenig kind dus dat uit de band springt. Madoe leert de buren kennen en raakt
al snel verslingerd op de twee kleine kinderen. Ze gaat helemaal op in een
fantasiespel dat ze dagelijks met hen speelt. De echte moeder, Erika, heeft
zwaarmoedige buien en laat de zorgen meer en meer over aan het bijdehandse
buurmeisje. De situatie wordt ongezond, verhoudingen raken scheefgetrokken
en Madoe verzeilt in een verhaal dat ze niet wil meemaken. Ze schippert tussen
de rol van een ouder zusje en dat van een tweede moeder. Riet Vanloo heeft
heel overtuigend het gevoelsleven van Madoe weergegeven, en vooral hoe ze
meer en meer verstrikt geraakt in een problematisch gezin, en als heel jong
meisje als vanzelf de verantwoordelijkheid voor de kinderen op zich neemt.
Madoe wordt heen en weer geslingerd tussen de nu eens blije gemoedsstemming
van Erika en de slaande ruzies en depressies. Erika krijgt er elk jaar een
kind bij en (het lijkt onvoorstelbaar, maar Vanloo schrijft het overtuigend)
Madoe blijft al die jaren onbezoldigd kindermeisje, met handen tekort om te
sussen, te troosten, te spelen. Elke nieuwe baby krijgt een karakter, en de
kleine Lore van in het begin groeit stilaan heel overtuigend tot de grote
zus van al die nakomertjes. "Van kinderen houden daar leeft ze van",
staat op de achterflap, en daar gaat het boek ook over. Alleen zijn het niet
haar eigen kinderen en is Madoe te jong om zelf moeder te zijn. Zo'n ongewone
vorm van verantwoordelijkheidsgevoel maakt Madoe een origineel, zelfs
verbazingwekkend verhaal. Vanloo's stijl is vrij gewoontjes, weinig literair.
Het verhaal wordt in een snel tempo vrij droogjes verteld. En toch: een droef
en onthutsend relaas over de intimiteit van een gezin dat wel gemakkelijk
uitbreidt maar alle moeite heeft om zich staande te houden.
