Tussen twee werelden

Dat gearrangeerde huwelijken nog lang niet de wereld uit zijn, mag blijken uit De onwillige bruidegom van Bali Rai. Het boek werd net bekroond met de Angus Book Prize, een belangrijke Schotse prijs voor jeugdliteratuur, en staat op een serie shortlists in het Verenigd Koninkrijk. Het verscheen nu ook in Nederlandse vertaling.

Bali Rai is een Indiër van de tweede of derde generatie, geboren in Leicester in 1971. Na zijn studies in de politieke wetenschappen hield hij zich bezig als barman en dj. De jeugdige scene is hem dan ook niet onbekend.
   Voor zijn debuutroman liet hij zich ook nog inspireren door wat vrienden van hem zelf meemaakten: hoe Punjabi ouders in het VK ook vandaag nog bij wijze van vriendendienst of voor de nodige 'papieren' huwelijken regelen voor hun zonen en dochters en wat voor desastreuze gevolgen dat kan hebben. Het wordt een intrigerend en boeiend relaas.
   In De onwillige bruidegom laat Bali Rai een balorige tienerjongen aan het woord. Dat is op zich al bijzonder. In dit soort verhalen worden de dingen meestal vanuit het standpunt van een meisje verteld. Niet in dit boek, dus. Manjit, of Manny zoals hij zich bij voorkeur laat noemen, is de jongste zoon van een stereotiep Sikh Punjab gezin in Leicester. Zijn twee oudere broers ("druk in de weer om duplicaten van mijn vader te worden") en zussen hebben als vanzelfsprekend gedaan wat van hen werd verwacht: ze trouwden op hun zeventiende met de vrouw of de man die hun vader voor hen had 'geritseld'. Op die manier houden ze de eer van de familie hoog. En daar draait het in dit boek allemaal om, om die rare izzat, de familie-eer, die oplegt dat men de eigen Punjabicultuur niet opgeeft voor de smerige, verderfelijke westerse manieren van leven, ook al levert dat alleen maar ellende op.
   Manny, zeventien, vertelt in een terloopse, coole stijl zijn verhaal van de voorbije drie jaren. Het is een verhaal over psychologische en soms ook daadwerkelijke oorlogvoering met zijn wereldvreemde, obstinate ouders en zijn oudere broers. Manny is de enige die zich goed voelt in zijn Engelse omgeving. Hij is een fervente fan van Liverpool FC, doet het goed op school, heeft vrienden en op de koop toe ook een blanke vriendin en hangt wat rond in de plaatselijke malls, pizzeria's (mét tandoori kip op het menu) en discotheken. Zijn autoritaire en agressieve vader ziet een en ander met stijgende verontwaardiging gebeuren: een fatsoenlijke Punjabi heeft geen schoolopleiding nodig om het ver te schoppen, zwarte en blanke maats zijn allen maar schorremorrie en een Engels meisje is al helemaal onbespreekbaar. Manny leidt dan ook een schizofreen bestaan tussen een claustrofobisch benepen gezin, zonder enige privacy en zijn eigen westerse biotoop; tussen absurde rigide voorschriften, Aziatisch programma's op Sky Channel, giechelende inwonende schoonzussen enerzijds en anderzijds een jongerencultuur geregeerd door Nike, Adidas, skating en dreadlocks. Wanneer zijn constant door Teacher's whisky benevelde vader hem op de hoogte brengt van het voor hem gearrangeerde huwelijk dat op zijn zeventiende verjaardag moet plaatsvinden, gaat het allemaal van kwaad naar erger.
   Manny besluit dat hij zichzelf ongeschikt moet maken als huwelijkskandidaat en daar horen wiet, spijbelen, nachtelijke escapades en winkeldiefstal bij. Zijn 'slechte-zoon actie' levert hem een schorsing van de school op en een gedwongen vakantie in India, in het geboortedorp van zijn vader.
   Die op het eerste gezicht onschuldige gezinsreis blijkt een handige zet van Manny's vader te zijn: de hele familie vertrekt na twee maanden terug naar Engeland en Manny blijft, "voor zijn bestwil", als banneling zonder paspoort achter in afwachting van het onvermijdelijke huwelijk, ver weg van alle boze invloeden. Zijn gedwongen verblijf op het Indiase platteland leert hem een en ander over de diep gewortelde kastestructuren en over de ongelijke verdeling en doorprikt meteen ook het ideaalbeeld van een zogenaamde onberispelijke Punjabcultuur. Wanneer de jongste broer van zijn vader plots opduikt vindt hij in die oom Jag een bondgenoot. Jag, het zwarte schaap van de familie, ontsnapte als jongeman aan de verstikkende traditie en reisde als landbouwexpert zowat de hele wereld rond. Hij regelt dan ook Manny's ontsnapping. Terug thuis zint Manny op wraak. Hij zal het hele huwelijksscenario dociel meespelen en net voor de plechtigheid verdwijnen. De banden met zijn familie zijn dan wel voor eeuwig verbroken, maar hij koos tenminste voor een leven naar zijn eigen maat.
   De onwillige bruidegom is een interessant en eigenzinnig boek. Het legt fundamentele misverstanden en vermenging van categorieën bloot: "Het probleem is dat mensen zoals mijn vader al die tradities, geregelde huwelijken en racistische shit en kastestelsel verwarren met religie, terwijl die dingen meer te maken hebben met cultuur en sociale normen." Het geeft een boeiend en vaak verrassend beeld van de Britse multiculturele samenleving waarin verschillende bevolkingsgroepen elkaar het leven zuur maken en waar vooroordelen vaak absurde vormen aannemen. Ook thema's als drugs, geweld, alcoholisme, tienerhuwelijken, racisme en jeugdcriminaliteit zijn aan de orde. Maar Bali Rai vertelt evengoed over loltrappen, onvoorwaardelijke vriendschap en prille verliefdheid. De observaties van de jonge held zijn vaak hilarisch: hij heeft het aldoor over het leven in termen van computerspelletjes of in een voetbaljargon. Manny praat zoals jongelui dat doen: stoer, trendy, naïef, lichtvoetig en wat onnozel tegelijk.
   Bali Rai geeft hem een geestig taalregister mee, al wordt dat niet altijd even consequent volgehouden. Met de soms slordige vertaling ging er, vrees ik, ook wel heel wat verloren. Door het gekozen vertelstandpunt - dat van een jongen laverend tussen twee culturen - wordt het hele verhaal erg geloofwaardig en bij wijlen ontroerend levensecht. Als lezer moet je voortdurend mee denken en kiezen. De beslissende keuze tussen het recht op een eigen bestaan en de trouw aan tradities en familiale waarden blijkt op het eind nog niet helemaal uitgeklaard. De gespletenheid tussen twee levens wordt wel erg duidelijk na een gesprek dat Manny heeft met zijn neef in India: "Zo over mijn leven praten gaf me het gevoel dat ik een oude man was in een verpleegtehuis, die over de oorlog praatte en dat Engeland zoveel beter was voordat de zwarten en de Indiërs en Pakistanen het veroverden."

Annemie Leysen