Twaalf jonge uiltjes
Op
15 februari worden de nominaties voor de Gouden Uil bekendgemaakt. Een
eerste keuze, de 'longlist', moet het allemaal spannend houden. In de categorie
kinder- en jeugdboeken worden alvast twaalf titels geselecteerd. Een staalkaart
van wat het voorbije jaar in Vlaanderen en Nederland voor het jonge publiek
werd geschreven en getekend, zo blijkt uit de diversiteit aan genres, stijlen
en bedoelde leeftijdsgroepen.
15.02.99 / De 'short-list' is bekend, zie 
Twee
druppels water - Carli Biessels - Leopold (6+)
"Ze kennen het schaap niet eens, die letters", zegt kleine Denny. "En trouwens,
het schaap was er veel eerder. Niemand heeft gevraagd of het zo wilde heten."
Denny heeft het moeilijk met leren lezen en schrijven. Het wil er bij hem
niet in dat die onnozele schrifttekens niets te maken hebben met datgene
waarop ze slaan. Eigenzinnig gaat hij door met het uitvoerig illustreren
van het geschreven woord. Zijn associaties gaan almaar verder, zijn hele
leefomgeving raakt bij het eigen schriftsysteem betrokken. Een geestig
en origineel debuut van Carli Biessels over 'het wonder van ontluikende
geletterdheid', mooi geïllustreerd door Wolf Erlbruch.
Koka
en de doodsviool van Bidshika - André Boesberg - Fontein (10+)
Het is zomer 1943, ergens in Roemenië. Koka, een zigeunerjongen van
elf, leeft samen met zijn ouders en zijn jongere zusje in een Romagemeenschap.
Ze trekken rond in woonwagens en worden bestookt door Duitse soldaten.
De twee kinderen zien hoe op een dag de hele 'kumpania' wordt opgepakt.
Iedereen wordt op transport gesteld naar Auschwitz.
Het boek is een sober en aangrijpend relaas van de omzwervingen
van Koka en zijn zusje, en geeft een verrassend en boeiend beeld van een
voor veel jonge lezers ongekende zigeunersamenleving. De gruwelen van de
Tweede Wereldoorlog door weer eens nieuwe ogen bekeken in een indringende
en goed gecomponeerde jeugdroman.
Jesse
'ballewal-tsji' - Harm de Jonge - Van Goor (10+)
Net als in zijn boek Tijgers huilen niet, dat vorig jaar de aandacht
trok, voert Harm de Jonge ook nu weer een bijzonder stel vrienden op. Rogger
is aan het woord. In het laatste jaar van een fictieve oorlog, in een fictieve
stad ontmoet hij Jesse, die in z'n eentje in de kelders van zijn vernielde
huis hokt, ergens in de Diepe Oost. Jesse organiseert zijn eigen verzetsactiviteiten
tegen de bezetter en werkt in zijn ondergrondse verblijf aan een vuurbom
die alles moet oplossen. Rogger raakt in de ban van zijn vreemde vriend
en van diens paradijselijke verhalen over Marrakas, waar nog dodo's leven
en waar uit de rook van de vulkanen karameldruppels op je tong vallen.
Al wie uit de Diepe Oost vertrok, leeft nu - volgens Jesse - gelukkig in
Marrakas. Een ontroerend en goedgeschreven verhaal over hoe de macht van
de verbeelding onmenselijke angsten kan bezweren.
Hee
meneer Eland - Eva Gerlach - Querido (10+)
Eva
Gerlach waagde zich voor het eerst op het soms wat gladde ijs van de poëzie
voor jongeren. Dat ze daarbij niet neerbuigend 'naar de doelgroep toe'
ging schrijven, siert deze mooi uitgegeven en knap geïllustreerde
bundel. Net zoals dat in haar gedichten voor volwassenen het geval is,
staat hier evenmin wat er staat. Er moet behoorlijk wat tussen de regels
gelezen worden van deze zorgvuldig geschreven poëzie. Anekdotes uit
het dagelijkse leven vormen hier vaak de aanzet voor intrigerende hersenkronkels
en mooi geformuleerde beschouwingen die aan het denken zetten. "Want",
schrijft Gerlach, "daar kun je veel mee doen, met je gedachten."
Wie
- Dirk Nielandt en Marjolein Pottie - Standaard (3+)
Een grappig en fraai uitgegeven quizboekje voor nieuwsgierige kleine wereldverkenners.
Op de linkerbladzijde wordt - in grote druk - telkens een prangende
vraag gesteld ('Wie gaat slapen?', 'Wie gaat trouwen?', 'Wie is de koning?').
De copieus beschilderde en geïllustreerde rechterpagina moet uitkomst
bieden. Telkens worden zes tot acht personages afgebeeld met misleidende
attributen of eigenschappen. Speuren, denken en elimineren is de boodschap.
Een origineel concept met prachtige, grappige illustraties van Marjolein
Pottie.
De
verjaardag van alle anderen - Toon Tellegen - Querido (8+)
In deze feestelijke verhalenbundel laat Toon Tellegen zijn aandoenlijke
dieren volop hun verjaardagen vieren. Waar die in vroegere verhalen niet
echt een eigen identiteit meekregen, zegt de wijze waarop elk beest zijn
verjaardag organiseert in deze bundel veel over ieders bijzondere geaardheid.
Zo doet de secretarisvogel het allemaal schriftelijk met een geschreven
taart. Bij de horzel wordt het een grimmige aangelegenheid en de aardworm
zit diep onder de grond in zijn eentje te feesten. De bizon loop verrukt
rond in de steppe, die hij van de bij cadeau kreeg. Tussen al het gefeest
door wordt alweer veel gedacht, gepraat en gezwegen. Het wonderlijke universum
van Toon Tellegen gaat nooit vervelen, zo blijkt nog maar eens.
Vos
en Haas - Sylvia Vanden Heede en Thé Tjong-Khing - Lannoo (6+)
Boekjes voor beginnende lezers kunnen knap vervelend en onnozel zijn. Dat
heeft dan alles te maken met het nogal beperkte taalaanbod waarover men
mag beschikken om binnen de leestechnische toegankelijkheid te blijven.
In Vos en Haas vertelt Sylvia Vanden Heede zestien échte,
samenhangende verhalen. Vos, Haas en Uil zijn de protagonisten. Ze kregen
een eigen identiteit mee, die de melige clichés doorbreekt. Door
geestige belevenissen en aandoenlijke conversaties heen komen allerlei
emoties naar boven. Vos en Haas is in alle opzichten een groeiboek.
Het ritme van de seizoenen volgt de toenemende geletterdheid van een kind
van de eerste klas: van éénlettergrepige woorden zonder hoofdletters
naar heuse volzinnen. De opmerkelijke typografie en de prachtige tekeningen
van Thé Tjong-Khing vullen het wonderlijke taalspel perfect aan.
Gijsbrecht
- Edward van de vendel en Hanneke van der Hoeven - Querido (12+)
Edward van de Vendel schreef eerder al twee opvallende dichtbundels voor
kinderen. In Gijsbrecht bewerkte hij Vondels Gijsbrecht van Aemstel voor
een jong publiek. Hij zette het toneelstuk over de strijd om Amsterdam
(1302), over heldendom en huwelijkstrouw ingenieus naar zijn hand. De vijf
bedrijven werden vijf hoofdstukken, geschreven in een woordzuinig proza
dat archaïsch en hedendaags taalgebruik met elkaar verzoent. Er wordt
evengoed behoorlijk wat gemoord, gebrand, verkracht en bedrogen in deze
eigentijdse Gijsbrecht. De figuur van Gijsbrecht is hier herleid tot menselijke
proporties en wordt op die manier een sympathieke en - voor jonge lezers
van vandaag - aanvaardbare antiheld. De breed uitgewerkte zwartwit-illustraties
van Hanneke van der Hoeven zorgen voor de nodige theatrale of dramatische
compensatie in deze indrukwekkende bewerking.
Bezoekjaren
- Joke van Leeuwen - Querido (10+)
Voor deze realistische roman over politieke repressie in het Marokko van
de jaren zeventig liet Joke van Leeuwen zich inspireren door de verhalen
die Malika Blain haar vertelde. Aan het woord is Zima. Ze doet het relaas
van wat haar familie en vooral haar twee verdwenen broers overkwam. Alles
draait om de ingrijpende veranderingen in het armoedige maar warme bestaan
van het gezin, na de arrestaties van de oudste zonen. Jaren van onzekerheid
en zoeken, vergeefse brieven, lange processen en eindeloze bezoeken aan
de gevangenis worden door de vertelster op een nuchtere, vaak argeloze
en geestige toon opgeroepen. Joke van Leeuwen geeft jonge lezers op subtiele
wijze een helder inzicht in wat politiek onrecht aanricht. Bovendien schildert
ze een authentiek portret van een andere samenleving.
Stil
leven - Ted van Lieshout - Sun (10+)
Dichter en beeldend kunstenaar Ted van Lieshout trakteert jeugdige lezers
in dit boek op een rondleiding door zijn persoonlijke, eigenzinnig samengestelde
tentoonstelling. Hij koos ongeveer vijftig kunstwerken uit en geeft daarbij
zijn persoonlijke commentaar. Dat doet hij soms met de argeloze blik van
een kind. Zo maakt hij eeuwen van beeldende kunst toegankelijk voor niet-kenners.
Hij vertelt merkwaardige verhalen achter het schilderij, zet kunstwerken
naast elkaar die op het eerste gezicht niets gemeen hebben en legt daarbij
nieuwe, originele verbanden. Ook wat Van Lieshout 'stom' vindt, krijgt
een plaats in de expositie. Achteloos geeft hij tussendoor wat informatie
mee over technieken, stromingen en historische achtergronden. Ted van Lieshout
laat jongelui op die manier anders kijken naar kunst en hij haalt daarbij
heel wat vanonder het stof.
De
bezwering - Tjibbe Veldkamp - Querido (12+ )
In deze eerste roman voor jongeren van Tjibbe Veldkamp jangt er heel wat
magie in de lucht. Die wordt opgeroepen door de jonge held, die de voor
hem chaotische wereld wil ordenen door er wel erg bijzondere wetmatigheden
in te leggen. In zijn verbeelding gaat hij dan ook de vreemdste verbanden
en gevaren zien. Bezweringsrituelen moeten helpen om controle te krijgen
en te behouden. Een vakantie op een eiland en een ontmoeting met hét
meisje bevrijden hem ten slotte uit zijn eigen web. In De bezwering
creëert Veldkamp, in een zuinige en authentiek klinkende stijl, een
beklemmende kinderwereld met eigen wetten, machtsverhoudingen, intriges
en geheimen.
Jubeltenen
- Rita Verschuur - Van Goor (9+)
Rita Verschuur paste in Jubeltenen het procédé toe dat haar
eerder verschenen cyclus met jeugdherinneringen zo geloofwaardig deed klinken.
Ze verplaatst zich in het hoofd van het kleine meisje dat ze ooit was en
legt vervolgens met treffende precisie vast wat ze daar aantreft. Een tekenwedstrijd
die twee jaar bevrijding aan het einde van de Tweede Wereldoorlog moet
herdenken, is de aanleiding voor een geestige, ontroerende en bijwijlen
spannende gedachtestroom van een klein, pienter meisje van vlees en bloed.
Korte, haastige zinnen, levensechte dialogen, aandoenlijke humor en een
ingenieus spel met de taal maken van Jubeltenen een bijzonder boek over
kunstbeschouwing-op-kindermaat.
Annemie Leysen
Copyright ©
4 februari 1999.
